Jyul Vern, «O‘n besh yoshli kapitan». «Yangi asr avlodi»

99
«O‘n besh yoshli kapitan»
– Sen, ilgarigicha, Amerika qirg‘og‘i yaqin deb o‘ylay-
sanmi?
– Albatta, missis Ueldon. Ammo shu mahalgacha 
ko‘rinmayotganiga hayronman.
– Demak, sen, kema hamma vaqt to‘g‘ri yo‘ldan bordi, 
deb o‘ylaysan-a!
– Ha, albatta! Shamol shimoli-g‘arb tomondan esa 
boshlagandan beri kema doim bir tomonga qarab óurdi, 
– dedi Dik Send. – Agar esingizda bo‘lsa, kapitan Gul va 
matroslar halok bo‘lgan kuni o‘sha shamol boshlangan 
edi. Uchinchi fevraldan to bugungi kunga qadar, ya’ni 
9-martgacha yigirma yetti kun o‘tdi!
– Biz o‘sha mahalda qit’adan qancha masofada edik? 
– deb so‘radi missis Ueldon.
– Taxminan to‘rt ming besh yuz mil narida edik, missis 
Ueldon. Bu aniq. Ko‘p deganda ortiq-kami bilan yigirma 
milcha farq qilishi mumkin.
– Kema-chi, qanday tezlik bilan yurdi?
– Shamol kuchaygan kundan boshlab, o‘rtacha hisob 
bilan biz har kuni bir yuz sakson mildan yo‘l yurdik. 
Shuning uchun ham yerning shu mahalgacha ko‘rinma-
ganiga hayronman. Ammo undan ham qizig‘i shundaki, 
keyingi kunlarda biz bironta ham kemaga duch kelmadik, 
holbuki, bu yerlarda kemalar serqatnov edi.
– Kemaning yurish tezligini hisoblashda adashma-
ding mikan? – deb so‘radi missis Ueldon.
– Yo‘q, missis Ueldon. Bu to‘g‘rida xotirjamman, hech 
bir xato bo‘lishi mumkin emas. Lagni har yarim soatda 
dengizga tashlab turdik. Natijasini doim o‘z qo‘lim bilan 
yozib bordim. Istasangiz, hozir lagni yana dengizga tash-
lashni buyuray. Shunda siz har soatda o‘n mildan yo‘l 
yurayotganimizni ko‘rasiz, ya’ni bir kecha-kunduzda ikki 
yuz mildan ham ko‘proq yo‘l yurgan bo‘lamiz!
Dik Send Tomni chaqirib olib, lagni dengizga tash-
lashni buyurdi. Keksa negr hozir bu ishni juda mohirlik 
bilan bajarar edi. U dastlab lagning yaxshi bog‘langanini 

---

100
Jyul Vern
tekshirib ko‘rib, keyin den gizga tashladi. Asbob yigirma 
besh yard ham sudralmasdan turib, arqon osilib qoldi.
– Oh, kapitan! – deb yubordi Tom.
– Nima bo‘ldi, Tom?
– Arqon uzilib ketdi!
– Arqon uzildi? – deb qichqirib yubordi Dik,– demak, 
lagdan ajraldik degin!
Keksa negr javob qaytarish o‘rniga qo‘lida uzilib qolgan 
arqonni ko‘rsatdi.
Bunga Tom aybdor emas edi. Lag, mahkam bog‘langan 
edi-yu, lekin arqon qoq o‘rtasidan uzilgandi. Holbuki, bu 
arqon eng yaxshi kanopdan eshilgan edi. Bu arqon biror 
joyga qattiq ishqalangandagina uzilishi mumkin edi. Dik 
arqonning uzilgan joyini ko‘rsa, rostdan ham shunday 
bo‘lgan ekan. Lekin arqon nimaga tegib ishqalangan ekan?
O‘smirimiz bunga javob topishga ojiz edi.
Nima bo‘lsa hamki, lagdan butunlay ajraldilar. Endi 
Dik Send kemaning tezligini aniqlay olmaydi. Uning bir-
dan-bir foydalanadigan asbobi kompas bo‘lib qolgandi, 
xolos.
Ammo bu kompasning noto‘g‘ri ishlayotganidan Dik-
ning xabari yo‘q edi!..
Missis Ueldon Dikning bu hodisadan qattiq tashvish 
tortayotganini ko‘rib, ortiq hech narsani surishtirmadi. 
U qattiq xafa bo‘lganicha o‘z kayutasiga kirib ketdi.
Har holda lag bo‘lmasa ham, kemaning tezligi kamay-
mayotganini fahmlash qiyin emas edi.
Ertasiga, 10-mart kuni barometr yigirma sakkiz-u 
o‘ndan ikki dyuymni
21
ko‘rsatdi. Bu esa qat tiq bo‘ron 
turishini, ya’ni har soatda yuz kilometrdan ham oshiq 
esadigan juda qattiq shamol bo‘lishi ni bildirar edi.
Demak, ish chatoq bo‘lmasligi uchun, yelkanlarni 
darrov kamaytirish kerak edi.
Dik Send faqat bom-kliver bilan kichraytirilgan og‘ma 
grotni qoldirib marsel bilan fokni tushirishga qaror berdi.
21
716 millimetr.

---

101
«O‘n besh yoshli kapitan»
U Tom bilan uning sheriklarini palubaga chaqirdi, 
chunki bu og‘ir ishni bajarish uchun hamma baravar 
ishlashi kerak. Afsuski, yelkanlani tushirish uchun an-
cha vaqt kerak edi, bo‘ron esa har daqiqada borgan sari 
kuchaya bordi.
Dik Send, Ostin, Akteon va Batlar reyalar usti ga chiqish-
di. Tom shturval oldida qoldi. Gerkules esa, zarur bo‘lganda 
arqonni ushlab turish uchun kema sahnida qoldi.
Ancha ovoragarchilikdan keyin komanda, nihoyat, 
marsel bilan fokni tushirdi. Shamolning shiddatidan 
machtalar shu qadar qattiq silkinar ediki, botir matros-
lar har on dengizga qulab tushib ketishlari mumkin 
edi. Yuz marta o‘limdan qolib, ularo og‘ma grot riflarini 
zo‘rg‘a yechib oldilar. Undan keyin ichkarigi kliverni ham 
tushirishdi. Endi kemada faqatgina kichraytirilgan og‘ma 
grot bilan bom-kliver qolgandi, xolos.
Yelkanlari oz qolganiga qaramasdan «Piligrim» to‘lqin-
lar orasida o‘qday uchib borar edi.
12-mart kuni havo yana battar buzildi. Shu ku ni Dik 
Send barometrga qaragan edi, qo‘rqqanidan turgan joyida 
qotib qoldi, chunki barometr yigirma yetti butunu o‘ndan 
to‘qqiz dyuymga
22
tushib ketgan edi.
Bu esa juda ham qattiq dovul bo‘lishini bildirar edi. 
Endi «Piligrim»ga qolgan yelkanlar ham oshiqchalik qilib 
qolgan edi.
Dik Send shamol parcha-parcha qilib tashlamasin 
deb og‘ma grotni yig‘ib olishni buyurdi.
Ammo bu buyruqni kechikib berdi. Shu paytda bir-
daniga kemaga qattiq shamol kelib urib, yelkanni yulib 
olib ketdi. Ostin shu mahal bram-reyada turgan ekan, 
shamol uni bram-stenga shunday qat tiq urdiki, bechora 
hushidan ketishga sal qoldi. Hamma yog‘i qon holda u 
zo‘rg‘a palubaga tushdi.
Dik Send qattiq tashvish ichida qoldi, chunki uning 
hisobiga ko‘ra, daqiqa sayin qirg‘oq ko‘rinib qolishi ke-
22
709 millimetr.

---

102
Jyul Vern
rak edi va shunday tezlik bilan uchib borayotgan kema 
qirg‘oq yaqinidagi suv osti toshlar – riflarga borib urilishi 
mumkin edi, u shundan xavotirda edi.
U kemaning burniga borib, uzoqlarga qaray boshladi. 
Ammo qanchalik zo‘r berib tikilmasin, quruq yerdan hech 
bir darak yo‘q edi.
Dik shturval oldiga keldi. Oradan bir daqiqa o‘tar-
o‘tmas, Negoro chiqdi. U qo‘lini beixtiyor ko‘ tarib ufqdagi 
qandaydir bir nuqtaga uzatdi. Uning bunday qilishidan, 
tuman orasidan baland biror qirg‘oqni ko‘rgan ekan, deb 
o‘ylash mumkin edi...
Ichi qora portugaliyalik yana zaharli qilib kulimsirab 
qo‘ydi. So‘ng hech nima demasdan kambuzga kirib ketdi.