Jyul Vern, «O‘n besh yoshli kapitan». «Yangi asr avlodi»

Yigirmanchi bob
XOTIMA
Ikki kundan keyin, ya’ni 20-iyul kuni missis Ueldon 
bilan hamrohlari Kongo daryosining mansabidagi Boma 
shahriga ketayotgan karvonni uchratdilar. Bular qul 
savdoganlari emas, balki Yevropaga fil suyagi olib keta
-
yotgan portugaliyalik savdogarlar edi. Ular sayyohlarni 
juda yaxshi kutib olishdi. Shuning uchun ular qolgan 
yo‘lni qiynalmasdan bosib o‘tdilar.
Bu karvonga duch kelishgani ularning baxti bo‘ldi. Dik 
Send, daryo mansabiga solda yetib olamiz, deb noo‘rin 
orzu qilgan edi. Sayyoh Stenli Ntamo shalolasidan Iellaga 
borguncha yetmish ikkita shalola borligini aniqlagan. Bu 
joyda hech qanday qayiq ham o‘tib keta olmas edi.
11-avgust kuni missis Ueldon, Jek, Dik Send, Gerku-
les va Benedikt tog‘alar Boma shahriga yetib keldilar. 
Bu yerda ularni juda yaxshi kutib oldilar. Bu yerda ular 
Panamaga jo‘naydigan Amerika paroxodiga to‘g‘ri keldi-
lar. Missis Ueldon bilan uning hamrohlari shu paroxodga 
tushib, eson-omon Amerikaga yetib keldilar.
O‘sha kuniyoq San-Fransiskoga yuborilgan telegram-
ma Jems Ueldonga xotini bilan o‘g‘lining to‘satdan qaytib 
kelganidan xabar berdi.
Nihoyat, 25-avgust kuni sayyohlar Kaliforniyaning 
bosh shahri San-Fransiskoga yetib kelishdi. Tom va 
uning o‘rtoqlari ham ular bilan birga bo‘lsa koshki edi!..

---

370
Jyul Vern
Endi Dik Send bilan Gerkulesning kelajak taqdiri 
to‘g‘risida nima desa bo‘larkin? Dik Send Ueldonlarga 
o‘g‘il bo‘ldi, Gerkules esa oilaning eng yaqin do‘sti edi.
Jems Ueldon Dik bilan Gerkulesdan cheksiz minnat-
dor edi.
Negoroning San-Fransiskoga kela olmagani juda yax-
shi bo‘ldi-da. Albatta, xotini bilan o‘g‘lini qutqazib olish 
uchun mister Ueldon butun mol-mulkini ham ayamasdi. 
U Markaziy Afrikaga uchib borar edi. Kim bilsin, u yoqdan 
omon-eson qaytib kelarmidi, yo‘qmi?
Benedikt tog‘a to‘g‘risida ham bir necha og‘iz so‘z aytib 
o‘taylik. U San-Fransiskoga kelgan kuni Jems Ueldon bi-
lan shoshib-pishib ko‘rishdi-da, o‘z hujrasiga kirib ketdi. 
Benedikt tog‘a «Benedikt oltioyoqlisi» haqida katta bir asar 
yozishga shoshilar edi. Uningcha, bu asar entomologiya 
fanida o‘zgarish yasashi lozim edi.
Hasharotlar bilan to‘lgan hujrasida u dastlab ko‘z-
oynagi bilan lupasini qidirib topdi... Ammo u sayohat-
dan olib kelgan birdan-bir afrika hasharotini astoydil 
tekshirganidan keyin alamidan dodlab yubordi!
«Benedikt oltioyoqlisi» degani hech oltioyoqli emas 
ekan! Bu oddiy bir o‘rgimchak ekan. Uning sakkiz oyog‘i 
o‘rniga olti oyog‘i bo‘lishining sababi shuki, Gerkules uni 
ushlayotgan paytda ehtiyotsizlik qilganidan oldingi ikki 
oyog‘ini uzib qo‘ygan ekan. Shunday qilib, «Benedikt ol-
tioyoqlisi»ning fan uchun hech qanday qimmati yo‘q edi. 
Bunday o‘rgimchaklar har qayerda to‘lib yotibdi. Buning 
ustiga, u mayib edi!
Benedikt tog‘a bu alamga chiday olmasdan, qat tiq 
kasal bo‘lib qoldi. Xayriyatki, uni davolab tuzatishdi.
Uch yildan keyin kichkina Jek sakkiz yoshga to‘ldi. 
U o‘qiy boshladi. Dik Send o‘z mashg‘ulotlari orasida bir 
amallab vaqt topar va uning dars tayyorlashiga yordam 
berardi. San-Fransiskoga qaytib ke lishi bilan xijolatda 
qolgan Dik Send juda berilib o‘qishga kirishdi, chunki 
birinchi marta o‘ziga ishonib topshirilgan kemani bilimi 

---

371
«O‘n besh yoshli kapitan»
yetishmasligi sabab dan halok qilgani unga juda alam 
qilar edi.
– Ha, – derdi u o‘z-o‘ziga, – agarda men haqiqiy den-
gizchi bilimiga ega bo‘lganimda, bunchalik yomon ho-
disalarga duchor bo‘lmasdim!
Dik Send shunday deb o‘ylar edi. O‘n sakkiz yoshida 
dengizchilik maktabini tamomlab, kapitan unvonini 
olishi va Jems Ueldonning kemalaridan biriga kapitan 
bo‘lishi ajablanarli ish emas edi.
Yosh bo‘lsa ham hamma uni hurmat qilar edi. U ham 
botirligi, dadilligi, bardoshi va qat’iyligi bilan shunga 
loyiq edi.
Dik Send o‘ zining bo‘sh vaqtlarida keksa Tom, Bat, 
Akteon va Ostinlarni o‘ylardi. Ularning baxtsizligi uchun 
o‘zini aybdor deb hisoblar edi.
Missis Ueldon ham sobiq yo‘ldoshlarining og‘ir ahvolda 
qolishlariga juda achinar edi. Ularni qidirib topish uchun 
missis Ueldon bilan Dik Send yer-u osmonni to‘ntarib 
yuborishga tayyor edilar. Pirovardida, Jems Ueldonning 
savdogarlar bilan aloqasi yaxshi bo‘lishi orqasida, Tom 
bilan uning sheriklari Madagaskar orolidan topildi. U 
yerda ham quldorlik tezda bekor qilindi.
Dik Send ularni qutqazib olish uchun o‘zining bor-
yo‘g‘ini sarf etishga tayyor bo‘lsa-da, lekin Jems Ueldonni 
bunga ko‘ndirib bo‘lmadi.
Uning agentlaridan biri ularni qutqazib olib kel di. 
1877-yil 15-noyabr kuni to‘rtta qora tanli odam Jems 
Ueldonning eshigini taqillatdilar. Bular Tom, Bat, Akteon 
va Ostinlar edi. Shuncha balolardan zo‘rg‘a qutulib kel-
gan bu bechoralar uchun yana bir yangi xatar bor edi, 
chunki ularni do‘stlari o‘z quchog‘ida qisib o‘ldirishlari 
ehtimol edi.
To‘rt negr kelgan kuni Jems Ueldon uyida katta ziyo-
fat bo‘lgani o‘z-o‘zidan ma’lum. Hammadan ham missis 
Ueldonning, «o‘n besh yoshli kapitan» Dik Send sharafiga, 
deb qadah ko‘tarishi zo‘r olqishlarga sazovor bo‘ldi.

---

372
Jyul Vern