Jyul Vern, «O‘n besh yoshli kapitan». «Yangi asr avlodi»

365
«O‘n besh yoshli kapitan»
Gerkules go‘r kavlab, sayyoh Samuel Vernonning 
suyaklarini dafn qildi va hamma motam tutib, Dingoni 
ham o‘sha go‘rga ko‘mdi.
Sayyohlar Negorodan qutulishdi, ammo uni Ka-
zondedan kuzatib keluvchilar yaqin orada bo‘lishi ke-
rak edi. Negoro qaytib kelmagani sababdan ular uning 
ketidan albatta qidirib keladilar. Bu esa sayyohlar uchun 
juda xavfli edi.
Dik Send bilan missis Ueldon nima qilish kerakligi 
to‘g‘risida maslahat qildilar. Bir daqiqa vaqtni bekorga 
sarf qilmasdan, darrov biron qarorga kelish zarur edi.
Samuel Vernonning xatida aytilishicha, sayyoh lar su-
zib kelgan daryo Zair yoki Kongo ekan va dengiz qirg‘og‘i 
bu yerdan bir yuz yigirma mil narida ekan. Afsuski, bu 
yerdagi katta shaloladan hech qanday qayiqda suzib 
borib bo‘lmasdi. Bu Ntamo degan shalola bo‘lsa kerak.
Shuning uchun ikki-uch kilometr piyoda yurib borib, 
shaloladan o‘tgandan keyin, u yerda sol yasab yana suzib 
ketish kerak edi.
– Endi, daryoning o‘ng qirg‘og‘idan yurib boramizmi 
yo chap qirg‘og‘idan yurib boramizmi – shu masalani 
hal qilib olishimiz kerak, – dedi Dik Send. – Ikkala sohil 
ham xavfli, missis Ueldon, chunki bu yerdagi yerliklar 
odamxo‘r bo‘ladi. Menimcha, har holda narigi qirg‘oqqa 
o‘tib olganimiz yaxshiroq, chunki u yoqda Negoroning 
soqchilaridan xalos bo‘lamiz.
– Xo‘p bo‘lmasa, o‘ng qirg‘oqqa o‘tib olaylik, – dedi 
missis Ueldon.
– Ammo bu yoqda yo‘l bormikan? – deb davom qildi 
Dik Send. – Negoro daryoning chap qirg‘og‘idan yurib 
kelgan – demak, daryo etagiga tushish uchun qulayroq 
ekan. Aytgandek, men hozir buni tekshirib ko‘raman. 
Hammamiz o‘ng qirg‘oqqa o‘tishdan oldin, men o‘zim bir 
xabar olib kelay-chi.
Dik Send shu ondayoq buni amalga oshirgani jo‘nadi.
Fransuz sayyohining hujrasi turgan joyda daryo ning 
kengligi to‘rt yuz futdan oshmas edi. Qayiq haydashga 

---

366
Jyul Vern
usta bo‘lgan Dik daryodan bemalol o‘tishi mumkin. 
Missis Ueldon, Jek, Benedikt tog‘a Dik Send qaytib 
kelguncha Gerkulesning himoyasida – chap qirg‘oqda 
qolishlari kerak edi.
Dik qayiqqa o‘tirib endi jo‘nay degan paytda, missis 
Ueldon unga shunday savol berdi:
– Daryo shalolaga oqizib ketishidan qo‘rqmaysanmi, 
Dik!
– Yo‘q, missis Ueldon. Men undan to‘rt yuz fut yuqori-
roqdan suzib o‘taman.
– U qirg‘oqda-chi..
– Biron xavf-xatar borligini sezsam, qirg‘oqqa chiq-
mayman-qo‘yaman.
– Miltig‘ingni ham olib ol.
– Xo‘p. Lekin mendan xavotir olmanglar.
– Har holda, ajralishmaganimiz yaxshiroq bo‘lardi-da, 
Dik, – deb qo‘shib qo‘ydi missis Ueldon, go‘yo biron falokat 
borligini sezganday.
– Yo‘q, missis Ueldon... Yolg‘iz o‘zim borishim kerak, 
– dedi qat’iy qilib Dik Send. – Hammamizning xavfsiz 
bo‘lishimiz uchun shunday qilinsa yaxshiroq bo‘ladi. 
Bir soatdan kechikmasdan qaytib kelaman. Hushyor 
bo‘ling-a, Gerkules!
Dik Send shu so‘zlarni aytib, qayig‘ini suvga itarib 
yubordi.
Papirus o‘simligi orasiga kirib olgan missis Ueldon 
bilan Gerkules undan ko‘zlarini uzmas edi lar.
Dik Send tezda daryo o‘rtasiga yetdi. U yerda oqim 
kuchliroq edi. O‘sha joydan to‘rt yuz fut narida daryo 
suvi guvillab pastga tushar va g‘arbdan esgan shamol 
sachragan suv tomchilarini Dik o‘tayotgan joygacha 
keltirib to‘kar edi.
Agar o‘tgan kechasi Dik uxlab qolganda edi, qayiq 
albatta shalolaga tushib ketar va shalola beshovlarining 
jasadini daryo bo‘yiga uloqtirib tashlar edi. Buni esiga 
keltirgan Dik seskanib tushdi.

---

367
«O‘n besh yoshli kapitan»
Ammo hozir bunday xavf yo‘q edi: qayiq daryoni to‘g‘ri 
kesib o‘tdi.
Chorak soatdan keyin Dik o‘ng qirg‘oqqa yetdi. Ammo 
u yerga qadam qo‘yishga ham ulgurmasdan qattiq ovoz 
eshitildi va o‘ntacha yovvoyi qayiqqa hujum qilib qoldi.
Bular haligi so‘ri qishloqlik odamxo‘rlar edi. Ular sakkiz 
kundan beri daryoning o‘ng qirg‘og‘i bo‘ylab sayyohlarning 
ketidan poylab kelishardi. Ular yolg‘ondaka «orolcha»da 
odamlar borligini ko‘rib qolib, qayiq ketidan quvishibdi. Yov-
voyilar daryoda suzishga shalola to‘sqinlik qilganini bilib, bu 
odamlarni baribir qo‘lga tushiramiz, deb o‘ylashgan ekan.
Dik Send qutulish uchun chora yo‘qligini tushundi. 
Ammo u, o‘zimni qurbon qilib bo‘lsa ham, yo‘ldoshlarimni 
qutqazish yo‘li yo‘qmikan, deb o‘z-o‘ziga savol berdi. U hech 
pinagini buzmasdan qayiq burnida xotirjam turar edi. U 
miltiq o‘qtalib, yovvoyilarni o‘ziga yaqin yo‘latmas edi.
Yovvoyilar qayiqning o‘tdan qilingan niqobini tortib olib 
tashlashdi. Ular qayiqda ko‘p odam bor deb o‘ylashgan 
bo‘lsa kerak, faqat birgina odam borligini ko‘rib, qattiq 
baqirib yuborishdi. Birdan yovvoyilardan bittasi daryo-
ning chap qirg‘og‘iga tomon qo‘lini uzatib, missis Ueldon 
bilan Gerkulesni ko‘rsatdi.
U bechoralar esa bo‘layotgan voqeani ko‘rib, pa pirus 
o‘simligi orasidan tashqariga chiqishgan edi.
Endi Dik Send o‘zini unutib, qanday qilib o‘rtoqlarini 
qutqazish to‘g‘risida o‘ylar edi.
Yovvoyilar qayiqning quyruq tomoniga chiqib olish-
di-da, uni qirg‘oqdan itarib yuborishdi. Dikning qo‘lidagi 
miltiq ularni hujum qilishdan to‘xtatib turar edi. Yov-
voyilardan biri quyruq eshkagini mohirlik bilan ishlatib, 
qayiqni daryo ning oqimiga ko‘ndalang haydadi.
– Qochinglar! Missis Ueldon, qochinglar! – deb qich-
qirdi Dik Send.
Ammo na missis Ueldon, na Gerkules joyidan qimir-
lashmadi. Ular turgan joylarida qotib qolgan edilar.
Qochsinlarmi? Nimaga endi? Yarim soat ham o‘tar-
o‘tmas, yovvoyilar baribir quvlab yetib oladilar...

---

368
Jyul Vern
Dik Send buni tushundi. Ammo u o‘zini yaxshi ko‘rgan 
odamini qutqazish yo‘lini topdi. U bir lahza ham ikkilanib 
turmadi. Miltig‘idan mo‘ljalga olib, paqillatib o‘q uzdi. O‘q 
tegib yorilib ketgan quyruq eshkagi o‘rtasidan sinib ketdi.
O‘takasi yorilayozgan yovvoyilar jon holatda baqirisha 
boshladilar, o‘z mayliga qolgan qayiq to‘ppa-to‘g‘ri sha-
lolaga qarab oqib keta boshladi. Qayiq tez suzib ketdi, 
hademay u tubsiz jarga otilib tushib ketadi, chunki sha-
lolaga yetishga ati gi yuz futcha qolgan edi.
Missis Ueldon bilan Gerkules voqeani tushunishdi. 
Dik Send o‘z yo‘ldoshlarini o‘limdan qutqazib qolish 
uchun yovvoyilar bilan birga o‘zini ham halok qilmoqchi.
Missis Ueldon bilan Jek Dik Sendga xayrlashuv salomi 
yuborishdi. Gerkules noilojligidan Dik Send tomonga qo‘l 
uzatar edi...
Xuddi o‘sha paytda yovvoyilar o‘zlarini suvga tashlab 
so‘l qirg‘oqqa chiqib qutulmoqchi bo‘lishdi.
Dik Send ajal oldida ham esankirab qolmadi. Qa-
yiqning to‘nkarilib qolishi unda o‘limdan qutulish umidini 
tug‘dirdi.
Shaloladan tushayotgna paytda uning uchun ik ki xil 
xavf bor, birinchi xavf juda tez urayotgan shamolda na-
fasi bo‘g‘ilib qolishi bo‘lsa, ikkinchi xavf og‘iz-burniga suv 
kirib ketishi edi. To‘nkarilgan qayiq uni ikkala xavfdan 
ham saqlab qolishi mumkin edi. Ana shuning uchun 
ham unda qutulish umidi bor edi!
Dik Send bularning hammasini ko‘z ochib-yumguncha 
o‘ylab oldi. U qayiq tagiga sho‘ng‘ib kirdi-da, qayiq ichiga 
o‘tirish uchun ko‘ndalang qoqilgan taxtaga yopishib, 
boshini suvdan chiqarib oldi. Bir ondan keyin qayiq 
shalolaga yetib keldi va o‘qdek otilib pastga tushib ketdi. 
Qayiq shalola tagidagi girdobga tushib, uning tagida bir 
aylandi-da, yana qalqib suv betiga chiqdi.
Usta suzuvchi Dik Send endi ajaldan qutulish yo‘lini 
o‘zining qo‘l kuchlariga bog‘liq ekanini tushunardi... Suv 
oqimi bilan chorak soat olishgandan keyin Dik daryoning 

---

369
«O‘n besh yoshli kapitan»
chap qirg‘og‘iga chiqib ol di; missis Ueldon, Jek va Gerku-
les yugurishib uning oldiga keldilar.
Yovvoyilar quturib qaynayotgan suv ichida yo‘q bo‘lib 
ketdi: hech qanday himoyasiz qolgan yovvoyilar girdob 
tagiga tushmasdanoq halok bo‘lishgandi. Quturgan suv 
oqimi ularning o‘ligini daryo chetidagi qirrali toshlarga 
keltirib urdi.