Joba: Jámiyettiń dúzilisi hám qáliplesiwi

Tábiiy hám jasalma ekosistemalar
Ekosistemalar tábiiy hám jasalma boladı. Tábiiy ekosistemalarga toǵaylar, otlaqlar, tundra regioni, sahra, shól, taw regionları, kól, teńiz hám okean suwi ekosistemalari mısal bóle aladı.
Olardıń sisteması hám komponentleri, qásiyetleri, odeǵı organizmlerdiń óz-ara múnásebetleri tuwrısında joqarıda tolıq aytildi.
Jasalma ekosistemalar insan iskerligi nátiyjesinde payda boladı. Olarǵa agrosistemalar, qala ekosistemalari hám kosmik ekosistemalar kiredi. Jasalma ekosistemalardan eń áhmiyetlisi agrosistema esaplanadı. Olar insan tárepinen jaratılatuǵın biogeotsenozlar bolıp tabıladı.
Agrosistemalarǵa atızlar, jaylawlar, orilatuǵin otlaqlar, jasalma toǵayzarlar, baǵlar kiredi, agroekosistemalar tábiiy ekosistemalardan parq etip olar to’mendegishe:
a) túrlerniń sanı kem bolǵanlıǵı ushın óz-ózin basqara almaydı;
b) ularniń turaqlılıǵı bekkem emes, bálki jasalma tańlanıwdıń tásirinde boladı;
v) agrosenozlar ushın energiya deregi bolıp tek quyash energiyası emes, bálki insan tárepinen sarplanatuǵın energiya (suwǵarıw, tóginlew, mashinalardan paydalanıw) bolip esaplanadı.
Agroekosistemada elementler hár dayim tákirarlanatuǵın aylanıwına insan aralasadı, sebebi bul elementler ónim menen birge jıynap alınadı, olardıń ornın toltırıw ushın topıraqqa mineral tóginler solinadi. Házirgi kúnde qurǵaqlıqtıń 10% ga jaqinın súdigarlanatuǵın jerler, 20% ni jaylawlar quraydı.
Aziya, Afrika hám Qubla Amerikadeǵı agroekosistemalarniń kóbisi júdá kem ónimli bolıp, sanaat regionlari ushın jetkilikli muǵdarda ónim jetiwtira almaydı. Hasıldarlıqtı asırıw ushın janar may, ximiyalıq elementlar, mashinalardı isletiw jolı menen júdá kóp energiya sarplanadı. Kóbinese sarplanatuǵın energiya muǵdarı azıq ónimlerindegi energiya muǵdarınan artıq boladı. Bul bolsa ekonomikalıq krizis jaǵdayında agroekosistemalarniń rentabelligini kemeytirip jiberip atır.
Jasalma jaratılatuǵın agroekosistemalar insan tárepinen turaqlı qadaǵalawdı talap etedi. Tek ayırım túrden shólkemlesken (mısalı paxtadan) arnawlı agro eko sistemalar waqtınsha ekonomikalıq payda keltiriwi múmkin. Biraq júdá úlken maydanlardaǵı paxtanıń monokulturasi topıraqtıń buzuliwina hám sterilizasiyalaniwina, zıyankeslerdiń kóbeyip ketiwine hám nátiyjede ekosistemaniń aynıwına alıp keledi. Almaslap egiwdi qollaw, ekologiyalıq Jámiyetke qosımsha strukturalıq bólimlerdi mısalı, entomofag (hasharatxorlardi), shańlativshi pal hárrelerin kóbeytiw ekologiyalıq sistemanı turaqlılastırıwǵa járdem beredi. Shól, otlaqlar, sahralar sıyaqlı jaylaw retinde paydalanatuǵın tábiiy ekosistemalarniń ónimdarlıǵıni asırıw ushın mol hasıl ot egiw tóginlew, topıraqtı jasalma suwǵarıw usıllarınan paydalanıw múmkin. Agrosenoz- larniń ekonomikalıq natiyjeliligin jáne de asırıw ushın eginlerge qayta islewdiń industrial texnologiyasınan paydalanıw, jańa túrler hám gibrid ósimliklerdi jaratıwda genetikalıq injeneriya hám biotexnologiya usıllarınan keń paydalanıw kerek.