Kartoshkanıń áhmiyeti, biologiyasi hám túrleri

Kartoshkanıń áhmiyeti, biologiyasi hám túrleri
Joba.
1. Tuganak mevali eginler tuwrısında maǵlıwmat.
2. Kartoshkanıń xalıq xojalıǵı daǵı áhmiyeti.
3. Kartoshkanıń botanikva biologiyalıq qásiyetleri.
4. Kartoshkanıń egiw múddetleri usılları hám norması.

Bul gruppaǵa hár túrlı tur hám shańaraqqa tiyisli tuganak mıywe payda etetuǵın ósimlikler kiredi. Tuganakmevalilar azıq-túlik sanaatında, ot-jem tayarlawda hám texnikalıq shiyki zat retinde isletiledi. Tuganakmevalar jer astı poyalarida yamasa túbirlerinde 5-20 sm tereńlikte rawajlanadı. Tuganakmevalilar qatar arasına ishlov beriletuǵın eginler bolǵanlıǵı sebepli almaslap egiwde úlken áhmiyetke iye.

Jáhánda tuganakmevali ósimliklerden tómendegiler egiledi:
1. Kartoshka - Solanum tuberosum L. shańaraǵı - Solanaceae
2. Batat - Ipomaea batatus Lam. shańaraǵı - Convolvulaceael
3. Tapinambur - Helianthus tuberosus L. shańaraǵı - Asteraceae hám taǵı basqalar.
Bul eginler hár túrlı shańaraqqa tiyisli bolǵanı menen olardıń tuganakmevasi bir-birine jaqın, quramında qurǵaqlay element kem, sol sebepli jaqsı saqlanmaydi. Tuganakmevali eginlerdi jetistiriw texnologiyası bir-birine jaqın, sebebi olardıń barlıǵı qatar arasına ishlov beriletuǵın eginler bolıp tabıladı. Jáhánda tuganakmevali ósimlikler arasında eń kóp tarqalǵanı kartoshka o'simligi bolıp tabıladı. Tuganakmevali eginlerden Respublikamızda tiykarınan kartoshka, bólekan tapinambur-jer noki hám batat (shıyrın kartoshka ) egiledi.
Kartoshka

Xalıq xojalıǵı daǵı áhmiyeti. Kartoshka xalıq xojalıǵında azıq-túlik, ot-jem, texnikalıq áhmiyetke iye. Dúnya dıyxanchiligida kartoshka salı, biyday hám mákke menen bir qatarda jetekshi orındı iyeleydi. Kartoshka tuganagi quramında 25% ge shekem qurǵaqlay elementlar, sonday-aq, kraxmal 14-22%, belok 1, 4-3, 0%, kletchatka-1, 0, may-0, 3% hám 0, 8-1, 0% kúl elementları boladı. Kartoshka vitamin S hám v gruppa vitaminlariga bay. Shiyki tuganagi quramında S vitamini muǵdarı 40 mg ga jetedi. Kartoshkanıń jas poyasi quramında 84% suw bar, tuganagi quramında bolsa 75% suw hám 25% qurǵaqlay element boladı.

Kartoshka quramında kraxmal, sapalı belok hám vitaminlar bolǵanlıǵı ushın insannıń eń zárúrli azıq-túlik ónimleri esaplanadı. Sol sebepli ol ekinshi nan dep ataladı. Kartoshkadan 200 den artıq Evropasha awqat tayarlaw múmkin.
Kartoshkanıń qabıqı hám jasıl rangga kirgen tuganaklari quramında uwlı zatlı element -solanin (0, 005-0, 1%) bolıp, kartoshka pısırılgende ol bólekan bóleklenedi. Sol sebepli jasıl rangga kirgen hám ko'kargan (o'simta shıǵarǵan ) túyneklerdi jaqsılap pishirmasdan azıq-túlikke isletiw hám buyımlarǵa beriw múmkin emes.
Kartoshka túyinagi spirt, kraxmal, glukoza, kauchuk alıwda hám sanaattıń basqa tarmaqlarında isletiledi. Kartoshka buyımlar ushın jaqsı azıq esaplanadı. Organikalıq statyasınıń as sińiriw bolıwına (83-97%) kóre, ǵawıshı láblebi, turneps hám basqa túbir miyweler sıyaqlı barlıq ósimlikler arasında birinshi orında turadı. Túynekleri xomligicha, bug'latib, sonıń menen birge, siloslangan halda buyımlarǵa beriledi.
Agrotexnikalıqaviy hám agroekonomikalıq áhmiyetke de iye. Ol kóplegen eginler-barlıq dán eginleri ushın jaqsı ótken zamanlas egin esaplanadı. Mámleketimizdiń kóplegen aymaqlarında súdigardı bánt etetuǵın egin retinde egiledi hám gúzgı g'alla eginleri ushın jaqsı ótken zamanlas esaplanadı.
Kartoshkanıń watanı Qubla Amerika esaplanadı, bul regionda kartoshka biziń eramızdan 1-2 mıń jıl aldın ekib kelingen jáne onıń kópshilik yovvoiiy túrleri materiallıqlastırılgan. Kartoshka XvI-asirde Evropaǵa, yaǵnıy Ispaniyaǵa keltirilgen hám odan basqa Evropa mámleketlerine tarqalǵan. Rossiyaǵa kartoshka Gollandiyadan keltiril-gan. XX ásir baslarında hám odan keyingi jıllarda kóbirek egila baslandı. Kartoshkanı sırtqı ortalıqqa tez iykemlesiwi dúnyada tez tarqalıwina hám tiykarǵı azıq-túlik egini bolıwına sebep boldı.
Házirgi waqıtta kartoshka dúnyanıń hámme kontinentlerinde egiledi. Dúnya boyınsha FAO maǵlıwmatlarına qaraǵanda (1994 jıl ) de kartoshka 18 mln gektar jerge egilgen.
Evropa mámleketlerinde kartoshka kóp egiledi. Dúnya egin maydanın 35% ini quraydı. Kóbirek Polsha (2, 26 mln.ga), Germaniya (jaqın 1 mln.ga) hám basqa mámleketlerde egiledi. Kartoshka AQShda da kóp egiledi. Óz ara doslıq mámleketlerinen kartoshka Rossiya, Urkaina, Belarusiya hám Boltiq boyı mámleketlerinde egiledi. Ózbekstanda aqırǵı jılları kartoshkanı egiw maydanı talay keńeygen hám 1998 jıl 13, 4 mıń gektar jerge egilgen.
Kartoshka joqarı ónimli egin. Ózbekstanda 2004 jılda kartoshka 52, 1 mıń gektar jerge egilip, 892, 7 mıń tonna jalpı ónim alındı. Hasıldarlıq ortasha 17, 1 tonna gektardı quradı.
Kartoshkanıń sortları morfologiyalıq hám biologiyalıq belgileri menen parıq etedi. Ózbekstanda kartoshkanı tómendegi sortları egiledi: Akrab, Zarafshon, Lorx, To'yimli, Pikasso, Diamant, voltman.
Botanik qásiyetleri. Kartoshka ituzumdoshlar (Solanaceae) shańaraǵına hám jabayı hám de materiallıq túrlerdi birlestiretuǵın -Solanum L. áwladına kiredi. Olardan Solanum tuberosum L. eń kóp tarqalǵan.
Kartoshkanıń túbiri shashaq túbir bolıp, tiykarınan topıraqtıń maydan 60 -70 sm qatlamında jaylasadı. Ayırım túbirler jerge 150-200 smga kirip baradı. Túbirinde aq qalın o'simtalar bolıp, oǵan stolon yamasa ózgeriwshen putaq dep ataladı. Kartoshka poyasining kóbisi tik, geyparaları egilib ósedi. Boyı jaǵdayǵa qaray keskin (30 dan 150 sm ge shekem ) ózgeredi. Kartoshka o'simligi tupining tiykarǵı bólegi 4-8 serbarg poyadan ibarat. Tupdagi poyalar sanı sortına, egiletuǵın tuganaklarning iri-maydalıǵına baylanıslı boladı. Iri tuganaklardan ósip shıqqan ósimlikler mayda tuganaklardan ósip shıqqan ósimliklerge qaraǵanda serpoya boladı. Tupdagi poyalar sanı málim dárejede tuganak ónimi kóp yamasa kem bolıwın ańlatadı.
Kartoshka poyasining jer ostki bólegindegi qoltıq urıqlarınan putaqlar -stolonlar rawajlanadı, olardıń uchi qalınlasadı (tuganaklar payda boladı ). Stolonlar ertagi túrlerde qısqalaw, keshkilerinde uzınlaw boladı.
Kartoshka japıraqları ápiwayı, uzın-uzın, toq patsimon, sheti tegis bolıp, bir juftdan úsh juftgacha, geyde kóbirek japıraq payda etedi. Poyaga birikadigan orında japıraq o'qi japıraq bandiga aylanadı. Aqırǵı japıraq bólegi ádetde, qalǵanlardan irilew boladı.
Guli topgulga jıynalǵan bolıp, túrli uzınlıqtaǵı gulpoyada tutas jaylasqan. Gúlbánti bólimlerge bóleklengen. Guli besew tipda. Hár túrlı reńde aq, kók, toq kók, biynápshe gúli reń, qızg'ish-biynápshe gúli reńde bolıp, túrli tusda tovlanadi. Gulining ortasında 5 shańshısı bar. Tuqımgershilik qánigesisi tumsıqsha, ústinshe hám túynekten ibarat. Gúl kesesi ıslawıb ósińki, besew gúldiń tajıibargi bar. Kartoshka ózinden shańlanadı. Mıywesi domalaq, eki uyali suwlı mayda mıywe bolıp, júdá kóp mayda tegis urıwı bar. 1000 dana urıwınıń salmaǵı 0, 5 g keledi. Biraq hámme sortları mıywe tutmaydi. Kartoshka tuganagi qalınlasqan qısqa poyadan ibarat. Kartoshka tuganaklari domalaq, cho'zinchoq hám ovalsimon formada boladı. Bul kartoshka sortına hám jetiwtirilayotgan jaǵdayǵa kóre ózgerip turadı. Tuganaklarining eti aq, sarı, qızıl hám kók reńde boladı. Qabıqı sarı, aqshıl qızǵılt reń, qızıl, ash kók yamasa kók reńde bolıwı múmkin. Tuganaklarining qabıqı kartoshka sortına baylanıslı bolıp, tegis, gedir-budır yamasa to'rsimon bolıwı múmkin. Kartoshka tuganagi ústi epidermis menen oralǵan, pishib jetilgende ol kóship to'kilib ketedi. Qabıqloq óz gezeginde hawa ótkermeytuǵın, periderma menen oraladı. Onıń ústinde qara qayıń qabıǵınan tayarlanǵan material qatlamı qáliplesip, kartoshka qabıqı payda boladı, bul bolsa onı sırtqı ortalıq tásirinen saqlaydı. Ishki bólegi iri, gewek parenxima kletkalarınan ibarat, olardıń ishi belok elementları hám kraxmal danaları menen tolǵan. Qabıqloq astında payda etiwshi toqıma (kambiy qatlamı ) bar. Tuganak áne sol kambiy esabına ósedi.
Biologiyalıq qásiyetleri. Kartoshka tómen temperaturaǵa ulıwma shıdamaydi. 7-80 C den tómen temperaturada jaqsı o'smaydi. Kóplegen ilimpazlar jazıwısha ıssıqa shıdamsız, biraq, suwǵarıw járdeminde payda etińan mikroklimat tásirinde kartoshka ıssı hawadan qiynalmaydi. Tek ǵana topıraqta ızǵar jetkilikli bolmasa onıń keselliklerge beyimligi de ko'payadi, zúráátliligi keskin azayıp ketedi. Ózbekstanda ótkerilgen izertlewler bul ósimlik ıssıqa shıdamlı ekenligin kórsetdi. Topıraq temperaturası 18-200 C eń qolay temperatura esaplanadı.
Kartoshkanıń pútkil ósiw dáwiri úsh basqıshqa bólinedi:
Birinshi basqısh maysa payda bolǵandan gúllewge shekem. Bul dáwirde tiykarınan poya ósedi, kók massa ko'payadi. Tuganaklari aste ósedi.
Ekinshi basqısh -gúllew dáwirinen poyaning ósiwi toqtaǵanǵa shekem dawam etedi. Bul dáwirde intensiv túrde tuganak miyweler payda boladı.
Úshinshi dáwir poyaning ósiwi tawsılǵannan tábiy solıw dáwirige shekem dawam etedi. Bul dáwirde tuganak miyweler payda bolıwı dawam etedi. Lekin ekinshi dáwir salıstırǵanda páseytiwedi. Bul basqıshlardı ótiw múddeti kartoshkanı sortı hám hawa rayı sharayatına baylanıslı. Sonday etip, ekinshi basqısh tuganaklar qáliplesiwinde eń zárúrli dáwir esaplanadı.
Kartoshka jaqtılıqqa qatal, qısqa kún ósimlik. Erte báhárde egilgende de kúnniń uzınlıǵı rawajlanıwǵa tásir etpeydi. Tek ǵana tómen temperaturada kartoshka tásirlenedi. Jaqtılıq kem bolsa, japıraqları sarg'ayib, poyalari sozılıp, gullamaydi hám tuganak payda etmeydi. Oǵada qalıń sonda da jaqsı rawajlanmay, zúráátliligi keskin azayadı.
Tóginlew. Kartoshka yerni tóginlewge jaqsı tásirli boladı. Kartoshkaǵa organikalıq hám mineral tóginler salıw ónimdi 50% ge shekem hám odan da kóbirek asıradı. Kartoshka jetistiriwdiń házirgi texnologiyası organikalıq tóginlerdi álbette mineral tóginlerge qosıp salıwǵa tiykarlanǵan. Organikalıq tóginler ónimdi asırıw menen birge túynekler quramındaǵı kraxmal muǵdarın asıradı hám iri túynekler sanı ko'payadi. Organikalıq tóginler, tiykarınan báhárde solinadi, bunda egiw múddeti sozılıp ketedi. Organikalıq tóginlerdi bir bólegin kartoshkadan aldınǵı eginge -gúzgı g'allaga salıw múmkin. Eger ótken zaman daǵı egin egiletuǵın jerler organikalıq tóginler menen jaqsılap tóginlansa, kartoshkanı tek mineral tóginler menen tóginlab jetistiriw múmkinligi tájiriybelerde tastıyıqlanǵan. Bunda xojalıqlarda, kartoshka óniminiń bir az azayıwı gúzlik eginler óniminiń artpaqtası esabına qoplanib ketedi. Ertagi kartoshka egiwde organikalıq tóginlerdi álbette, kuzdan baslap, gúzgı súdigar waqtında salıw kerek. Qumli hám qumlaq topraqlarda kók shóp tóginlerden aralıq egin retinde lyupindan paydalanıw jaqsı nátiyje beredi. Tek organikalıq tóginler salıw menen kartoshkanıń azıq elementlarǵa bolǵan talabı tolıq támiyinlanmaydi, sol sebepli organikalıq tóginler menen birge mineral tóginler de salıw kerek.
Tashkent Mámleket agrar universiteti mevachilik hám palız eginlerishilik fakulteti ilimpazları (v. I. Zuyev, A. G'. Abdullayev hám basqalar, 1994) boz topraqlar regioninde ertapishar kartoshka sortları ushın gektarına 120 -150 kg azot, 80-100 kg fosfor hám 60 kg kaliy, kechpishar túrler ushın bolsa 200-250 kg azot, 150-160 kg fosfor hám 100 kg kaliy qóllawdı usınıs etediler. Kartoshkanı qayta egin retinde egiw joybarlastırılǵanda, tezek tolıqlıǵınsha, fosforli-kaliyli tóginler jıllıq normasınıń 70-80% i gúzgı súdigarlawda, qalǵan bólegi bolsa (20 -30%) yerni egiwge tayarlawda kiritiledi. Kartoshkaǵa jıllıq azot normasınıń 20% i yerni egiwge tayarlawda, 30% i birinshi azıqlantirishda (náller tolıq kógerip chiqqach) hám 50% i shonalash dáwirinde beriledi.
Kartoshka bir jerde surunkasiga egilse, ol solıw keseli menen kesellenedi. Sol sebepli onı almaslap egiwde kapusta, qıyar, qawın, ǵarbız hám de túbirmevalilardan keyin egiw kerek. Jazda egilgende gúzgı biyday hám arpadan keyin egiliwi kerek.
Kartoshka 3 múddette egiledi: ertagi kartoshka aprel ayınıń aqırı mart ayınıń basları, ortaǵı kartoshka aprel ayında hám keshki kartoshka may ayınıń aqırı iyun aylarınıń baslarında egiledi. Urıwlıq ushın keshlew iyun ayınıń aqırında egiw múmkin.
Kartoshka qatar arası 70 sm, ósimlik arası 25-30 sm etip egiledi. Bir gektar jerge ortasha 25 Sentner urıw sarplanadı hám urıwlar topıraq sharayatına, egiw múddetine qaray 6 -16 sm tereńlikte kómiliwi kerek.
Kartoshkanı baǵıw qatar araların islew, ósimliktiń átirapın jumsartıw qılıw, azıqlantırıw hám suwǵarıwdan ibarat. Kartoshkanı qatar araları 3-4 ret kultivatsiya etiledi. Kartoshkanı ósimliktiń átirapın jumsartıw qılıw túyneklerdi tugish ushın jaqsı sharayat tuwdıradı. Usınıń sebepinen qolda ketpen menen yamasa arnawlı okuchniklar menen 2 ret ko'mma ósimliktiń átirapın jumsartıw etiledi. Ertapishar túrler bir ret gúllewden aldın ósimliktiń átirapın jumsartıw etiledi.
Kartoshka o'simligi namga qatal. Ertagi kartoshka jer astı suwi tereń jaylasqan topraqlarda 7-9 ret suwǵarıladı. Keshki kartoshka bolsa 10 -12 ret suwǵarıladı. Gúllew dáwirige shekem kartoshkanı 12-15 kúnde, gúllew dáwirinde 6 -8 kúnde suwǵarıw kerek. Jazda egilgen keshki kartoshka hár 8-10 kúnde sug'orilishi kerek.
Kartoshka óz quramında belok, may, uglevodlar, organikalıq kislotalar, v1, v2, RR, S, D, K, E, A vitaminlari, natriy, kaliy, magniy, kalsiy, temir, fosfor, yad sıyaqlı elementlerdi saqlaydı. Sonıń menen birge, bul palız eginleri belok insan salamatlıǵı ushın zárúr bolǵan aminokislotaları bar ekenligi menen de jaxsı kórip tutınıw etiledi. Adamlar arasında kartoshkanı “ekinshi non” da dep ataydılar. Sebebi, ol da nan sıyaqlı asqazanǵa tegmaydi. Ol tekǵana to'yimli ózgesheligi, bálki óziniń shıpabaxshligi menen hám taǵı basqa palız eginlerinen ajralıp turadı.

Badamsha bózi jalınlanganda, yaǵnıy tamaq awırıwda jańa siqib alınǵan kartoshka sherbetin 1 saat tındırıń. Keyininen klyukva sherbeti menen qosıp, 1 kunda 3 mezgil 2 stakandan ishiń.

Mayda kartoshkanı alıp (tuganaklar yamasa kartoshka po'chog'i da boladı ) jaqsılap yuving hám onı onsha kóp bolmaǵan suwda qaynating. Sebebi puw suwdan emes, kartoshkadan keliwi kerek. Onıń bug'ini awızı hám burningiz menen 10 -15 minuta dawamında ishingizga yuting. Ingalyasiyadan keyin tezlik penen o'ranib yoting. Eger isiw procesi ótkir kesheip atırǵan bolsa, emlewdi 2 ret, azanda hám keshte atqarıń. Aritmiya júrek ritmining aynıwında úzliksiz túrde kartoshkalı emlew kúnlerin ótkeriń. Kartoshkanı qirib sherbetin, onıń qaynagan suwın ishiń yamasa qapırıqlanǵan, pısırılgen kartoshka suwın yamasa ózin tutınıw etiń.

Baltır hám bo'g'imlardagi awrıwdı qaldırıw ushın awırǵan jayǵa ko'kargan kartoshkanı qırǵıshdan ótkerip kompres (bozillama) etip qoyıng. Kartoshkanıń po'chog'ini archmay, onı tazalap juwıp, keyininen maydalang. Payda bolǵan massanı qaynoq suwǵa salıp qizdırıń. Suw temperaturası 38 S dárejege jetiwi kerek. Keyin ayaqqa yamasa qolǵa iykemlestirip tikilgan arnawlı boz qapshıqtı awrıwlı jayǵa iykemlestirip tigiliwi zárúr. Keyin nawqastıń tiyine kleyonka tósew dárkar. Kartoshka qatlamı bolsa 1, 5-2 sm ni shólkemlestiriwi kerek. Daslep qapshıqtı awrıwlı tarawǵa kiygizing, ústinen kleyonka menen qorshap suwın oqizmaslik ushın tańıw sılesi menen de jaqsılap o'rang. Bul bozillama menen uxlashga yoting. Ayaq yamasa qolıńız kópshik ústinde bolsın. Denengizga ıssı ótiwi menen uyqlap qalasız. Eger bozillama awırǵan jayıńızdı ısıtpasa, sonday eken, ol jaman tayarlanǵan. Awrıw 20 -30 minutadan keyin ótip ketedi. Bul jaǵday jańa xurujgacha tınıshsız etpeydi. Bul bozillamani hár kúni keshesi tákirarlang. Aldın onı 7 kún qoyıp kóriń. Qalǵan kompreslarni emlew nátiyjesine qaray qo'yasiz. Eger awrıw emlewdiń 2 yamasa 3 kúninde ótip ketsa taǵı kompress etiwge zárúrat qalmaydı.

Kartoshka túbirleri

Orıssha " kartoshka" sózi odan kelip shıqqan. Kartoffel, bul bolsa óz gezeginde italyanchadan kelgen. tartufo, tartufolo- truffle. Kartoshka vegetativ tárzde kóbeytiriledi - mayda túbir yamasa túbir bólimleri menen. Olar 5 ten 10 sm ge shekem tereńlikte egiledi. Topıraqta túbir urıqlarınıń kógerip shıǵıwı 5-8 °C de baslanadı (kartoshkanıń kógerip shıǵıwı ushın optimal temperatura 15-20 °C). IN janlı kartoshkanıń 10 ǵa jaqın sortları bar. Kartoshkanıń watanı Qubla Amerika bolıp, ol erda siz ele da jabayı kartoshkanı tabıwıńız múmkin. Kartoshkanı mádeniyatqa kirgiziw (birinshi náwbette jabayı putaqshalardı ekspluataciya qılıw arqalı ) zamanagóy Boliviya aymaǵında shama menen 9 -7 mıń jıl aldın baslanǵan. Hindlar tekǵana kartoshkanı tutınıw etiwgen, bálki onı janlı janzat dep biliwgen. Aytılıwına qaraǵanda, Inka kalendarında kunduzni anıqlawdıń tómendegi usılı bar edi: kartoshkanı qaynatıwǵa sarplanǵan waqıt ólshew bolıp xızmet etdi - bul shama menen bir saatqa teń edi. Yaǵnıy, Peruda olar sonday dep aytdılar : kartoshka ıdısın tayarlaw ushın qansha waqıt kerek bolsa.

Axo-mama, Inca kartoshka hayal qudayı

Kartoshka birinshi ret Evropaga (Ispaniya ), itimal ispan ruwxanıysı, tariyxchisi hám geografı tárepinen alıp kelingen. Sieza de Leon 1551 jılda Perudan qaytıp kelgeninde. Kartoshkanı azıq-túlikte isletiwdiń birinshi dálili Ispaniyaǵa da tiyisli: 1573 jılda ol emlewxana ushın satıp alınǵan ónimler qatarına kiritilgen. Isoning qanı Sevilyada. Keyinirek mádeniyat Italiya, Belgiya, Germaniya, Niderlandiya, Frantsiya, Ullı Britaniya hám basqa Evropa mámleketlerine tarqaldı. Birinshiden, kartoshka Evropada tábiyat kórinisili ósimlik retinde qabıl etilgen hám uwlı zatlı. Aqır-aqıbetde, kartoshkanıń joqarı dám hám azıqlıq pazıyletlerge iye ekenligin tastıyıqladı, frantsuz agronomi Antoine-Auguste Parmentier (1737-1813). Onıń tapsırılıwı menen Frantsiya wálayatlarında, keyin bolsa basqa mámleketlerde kartoshkanıń kirip barıwı baslandı. Parmentierning turmısı dawamında da bul Frantsiyada tez-tez ushraytuǵın asharshılıqtı jeńiw hám iskorbitni keltirip shıǵarıw imkaniyatın berdi. Bir neshe tamaqlar Parmentier atı menen atalǵan, olardıń tiykarǵı strukturalıq bólegi kartoshka bolıp tabıladı.

Kartoshka hám maydalanǵan gósh gósh menen parmentier güveç

Qızig'i sonda, patogen mikroorganizm tásirinde qozǵatılǵan kartoshka óniminiń áwmetsizligi 19 -ásirdiń ortalarında Irlandiyada júz bergen ǵalabalıq asharshılıqtıń sebeplerinen birine aylandı hám xalıqtıń kóship ketiwine dúmpish boldı. Amerika. Imperator Erkin Ekonomikalıq Jámiyeti Rossiyada kartoshkanıń payda bolıwın 17-ásirdiń aqırında Gollandiyadan paytaxtqa, go'yo ósiriw ushın wálayatlarǵa tarqatıw ushın bir qalta túbir jibergen Pyotr I atı menen baylanıstırdı. Soǵan qaramay, 18-ásir dawamında kartoshka tiykarınan tek aristokratik úylerde xızmet etken. " Shaytan alma" miyweleri menen záhárleniw jaǵdayları tez-tez júz bergenligi sebepli, dıyxan xalqı kartoshkanı qabıl etpedi.

Xristian monaxlar kartoshka egip atır, Prokudin-Gorskiy súwretke alǵan, 1910 jıl

1840 -42 jıllarda.graf Pavel Kiselyovning ǵayratı menen kartoshka ushın ajıratılǵan maydanlar tez ko'paya basladı. 30 000 nusqa tiraji menen pútkil imperiya boylap kartoshkanı tuwrı egiw hám etiwtiriw boyınsha biypul kórsetpeler jiberildi. Nikolay I dáwirindegi " kartoshka revolyuciyai" tabısqa eristi. TO kesh XIX asirde Rossiyada kartoshka 1, 5 million gektardan artıq maydandı iyelegen. 20 -ásirdiń baslarına kelip, bul palız eginleri Rossiyada " ekinshi non", yaǵnıy tiykarǵı azıq-túlik ónimlerinen biri retinde qabıl etilgen.