Joba: Arxaik dáwiri turmisiniń uliwma kórinisi. B. e sh. VII-VI ásirlerde Attikada qulshiliq demokratiyasiniń qáliplesiwi

Ekinshi qatlamǵa suvoriylar – gippeylar,

úshinshi qatlamǵa eki eshek arbaǵa iye bolǵan awir quralli piyadalar – zevgitlar, tórtinshisine ónerment – fetlar kirdi.

Tek birinshi úsh qatlam ámelde mámleket lawazimlarin iyelewi múmkin edi. Joqari arxont lawazimina tek pentakosiomednlar dávo qilishilari múmkin edi. Fetlar polisti tikeley basqariwdan shetlestirildi.

Xaliq jiyini – eklessiyada ápiwayi puxaralar mámlekettiń uliwma siyasatin belgilewde, lawazimli shaxslardi saylawǵa tásir kórsetiw, gelieyaǵa – másláhátshiler sudina qatnasip lawazimli shaxslardi ámelinen ayiriw múmkin edi.

Solon reformalari bolajaq Afina demokratiyasiniń negizi edi. Arxont, are opagniń roli ózgermedi, Polistiń uriw, fillarga bóliniwi saqlanip qaldi. Reformalar fillardi uriw huqiqin jemiriliwine alip keldi. Bunnan bilay Afina puxarasi óz múlkin erkin miyras etiw huqiqin aldi. Atasi óner úyretpegen bala qartayǵan atasina ǵamxorliq etiw májbúriyatinan azat etildi.

O`ziniń tariyxiy áhmieti boyinsha, qayta ózgerislerdiń tereńligi boyinsha Solonniń reformatirliq háreketi Afina tariyxinda haqiyqiy revolyutsiya bolǵan. Solon reformasi demostiń jaǵdayin bekkemledi. Biraq aqsúyekler hám demostiń arasindaǵi qarama-qarsiliqlar Solonnan keyin dawam etti. B.e.sh. VI ásir baslarindaǵi reformalar barliq soсial mashqalalardi sheshe almadi. Tez arada kúshli soсial qarama-qarsiliqlar Afinada Pisistrat tiraniyasin ornatiliwina alip keldi.

Ol b.e.sh. 560-jili ózin tiran- polistiń joqarǵi hákimi dep jariyaladi. Oniń tiykarǵi waziypasi óz hákimligin bekkemlewden, óziniń tárepindegi soсialliq toparlar menen qáwim aqsúyeklerin qollap-quwatlawdan ibarat edi. Ol Afina shirkewin qurdi, akropol`da Appolon hám Zevstiń ruwxiy orinlari qurilisin basladi. Vodoprovod saldi. B.e.sh. 510-jili Afinadaǵi Tiraniya qulaydi.

Pisistrat hám oniń ballari tiraniyasinan keyin Afinada túrli soсial qatlamlar ortasinda gúres kúsheyip ketti.

Klisfen basshiliǵinda sawda ónermentshilik qatlamlari uriw aqsúyekleri hákimiyatin joq etiwge urindi. Klisfen adminstrativlik – aymaqliq reforma ótkizdi. reformalar qáwimlik qatnasiqlardiń sońǵi qaldiqlarin túp-tiykarinan joq etiwi hám demokratiyaliq túrdegi polisliq dúzimniń qáliplesiwin juwmaqlawi kerek edi. Klisfen reformalari b.e.sh. 509-jildan 500-jilǵa shekem dawam etti. Attikaniń jańa hákimshilik bóliniwiniń eńgiziliwi áhmietli orin tutadi. Hár bir fil óz ishine alǵan jámi on fil bolip hár biri joqari adminstrativlik organ 500 ler keńesine birden 25 adamǵa shekem aǵza saylaǵan. Pútkil Attikaniń aymaǵi 10 oblast`larǵa bólindi, olardiń hár qaysisi 3 rayonnan ibarat edi, hár bir rayon bir neshe demosti óz ishine aladi. Hár bir 10 oblast` (fil) úsh triptiyden (rayonlardan) ibarat bolip, olar Attikaniń hár qiyli rayonlarinda jaylasqan. Solay etip, olar tiykarinan ózleriniń siyasiy áhmietin joytadi. Jáne bir siyasiy jańaliq tiraniyani ornatiliwina qarsi qoyilǵan ostrakizm printsipi boldi. Ostrakizm boyinsha Afina mámleket dúzimine qarsi qáwip tuwdirǵan shaxs, siyasiy arbap dawis beriw joli menen Afinadan quwip shiǵarilǵan. Bul printsip siyasiy turmista b.e.sh. 487 jildan 417 jilǵa shekem qóllenip sol dáwirde tiraniyaniń úsh tárepdari Afinadan quwip jiberilgen.