Joba: Arxaik dáwiri turmisiniń uliwma kórinisi. B. e sh. VII-VI ásirlerde Attikada qulshiliq demokratiyasiniń qáliplesiwi

Grek polisi-mámlekettiń qul iyelewshilik jámiet túri- onda ekonomikani, jámietlik qatnasiqlardi, siyasiy mekemelerdi, jetik grek mádeniyatin, klassliq tiptegi qul iyelewshilik jámietin bunnan bilay da rawajlandiriw ushin qolayli sharayatlar dúzilgen.

2. B.e.sh. VII-VI ásirlerde Attikada qulshiliq demokratiyasiniń qáliplesiwi. Orta Greciyaniń qubla-shiǵis wálayatlarinan biri orayliq Afina bolǵan Attika misalinda grek polisiniń qáliplesiwin kóriw múmkin. Barliq tárepleri teńiz penen oralǵan, tawlar menen oralǵan Attika diyxanshiliq ushin qolaysiz edi. Gúmis kánleri, miramirdiń mol-kólligi, sawda-ónermentshiliktiń erte rawajlaniwina járdem berdi. Dáslep Attika xaliqi kishi awillarda jasaǵan edi, keyin olar qoyatas boyinda jaylasqan Afina akropoli orayi bolǵan bir qala átirapinda birlesti.

Jáhán tariyxinda Xalıqtı basqarıwdı yaǵnıy demokratiyani járiyalawǵa birinshi urınıwı Afinada baslanǵan. Demokratiya so‘zi grek audarması “xalıq xakimiyati” degen mánisti ańlatadi¹.

The most inclusive typeof government involved all free adult males in a city—inGreek, a de–mokratia (“democracy”).

Attikaniń áyyemgi xaliqi Ioniylar, pelastlarǵa dariylardiń kóshiwi tásir qilmadi. Bul jerde grek tiliniń ioniy dealektinde sóylesetuǵin qáwimler topari tórt uriw yamasa qáwim (fil)ge bólingen edi. Hár bir qáwim bir neshe ónlap uriwlardan ibarat bolǵan úsh firatriyaga bolingen edi.

Gomer dáwirinda Attika xaliqin basileyler basqardi. Basileyler joqari húkimdar, sudya, rwxaniy, áskeriy basliq edi. Basqa grek polislerine bolǵaninday basileyler aldinda Afinada areopag dep atalatuǵin aqsaqallar keńesi bar edi. Apsanalarǵa qaraǵanda Afina xaliqin birlestirgen Tersziy xaliqti úsh toparǵa bóledi: Jer iyeleri-yevpatridler, diyqanlar-geomorlar, ónermentshiler-demiurglar.

B.e.sh. VIII ásir dawaminda xójaliq hám jeke múlkshiliktiń rawajlaniwi nátiyjesinde yevpatridler basileylerdiń huqiqin áste-aqirin shekley basladi. Olar ózleriniń ishinen arxontlar (aqsaqallar)di saylay baslaydi, basileylardiń basqariw huqiqlari áskeriy arxont (basliq, sudya) ǵa óte basladi. Nátiyjede basileylarǵa tek ruwqaniyliq waziypasi qaldi hám ol saylana basladi. Solay etip, Afinada hákimiyatti yevpatridler arasinan hár jili saylanatuǵin 9 arxont basqara basladi. Olardiń órtasinda orinlawshi, áskeriy hám sud hákimiyati bólistirilgen edi.