Йўлдошев н.Қ., Болтабаев м. Р., Тошходжаев м. М

5.4-расм. Коммуникация тармоқларининг намуналари 
5.2. Ташкилотдаги новербал коммуникациялар 
Ташкилотнинг фаолияти ва ташкилий мулоқотда сўз ишлатмай
жўнатиладиган ахборотдан фойдаланувчи новербал мулоқотлар ғоят муҳим 
аҳамиятга эга бўлади. Улар новербал мактублар дейилади. Имо-ишора, 
оҳанглар ишдаги мулоқотнинг жуда муҳим қисмидир. Улар суҳбат давомида 
ахборотнинг 80%ини етказадилар. Баъзан ана шу новербал воситалар орқали 
сўз билан ифодаланганидан кўпроқ маъно билдириш мумкин. 
Новербал ахборотнинг асосий воситалари: 
- инсоннинг жисмоний хислатлари(бўйининг баландлиги, вазни, сочининг 
ранги, танасининг ҳиди ва ҳ.к.з.); 
- инсоннинг кийим-боши ва пойабзали; 
- танасининг ҳаракатланиши (қилиқлари, қиёфаси, кўришиши, юз ифодаси, 
кўзларининг ҳаракати ва ҳ.к.з.); 
- гапириш усули (оҳанглари, саводлилиги, овоз тембри, гапга чечанлиги ва 
ҳ.к.з.); 
- муҳит (ёруғлиги, шовқини, озодалиги, биноси, жиҳозлари ва ҳ.к.з.); 
- муҳитдан фойдаланиши (ҳаракат одоби, мулоқот масофаси ва ҳ.к.з.); 
- вақти (эрта келиши, тайинланган фурсатда аниқ келиши, кечикиб келиши). 
Новербал мулоқотлар асосан онгсиз асосга эга бўлади, чунки улар 
коммуникация жараёни қатнашчиларининг ҳақиқий ҳис-туйғуларидан 
далолат беради ва изҳор этилаётган ҳис-туйғуларнинг жуда ишонарли 
индикатори ҳисобланади. Новербал ахборот ёрдамида ҳаракатларни 

---

84 
сохталаштириб бўлмайди ва шахслараро коммуникацияларда яшириш хам 
осон эмас. 
Кўпгина новербал сигналлар, уларнинг аниқ-равшан аҳамияти инсон 
“ўсган” инсоний маданият намунаси бўлади. Чунончи, турли халқларнинг 
новербал ахлоқ-одоби бир-биридан анчагина фарқланади. 
Масалан, музокара қатнашчилари кўпинча гапирганда қўлларини 
ҳаракатлантириб турадилар. Аммо ҳар хил имо-ишоралар турли халқларда 
турлича маънони билдиради. Мисол учун болгарлар “хўп” демоқчи бўлсалар, 
бошларини сарак-сарак қимирлатадилар, ўзбекларда эса бу ишора “йўқ” 
деган маънони билдиради. 
Немислар кўпинча бирор кишининг фикрига қойил қолсалар, 
қошларини юқори кўтарадилар. Бундай ҳаракат Англияда ишночсизликни 
ифодалайди. Бармоқни бир томондан иккинчи томонга қимирлатиш АҚШ ва 
Италияда енгил таъна, дағдаға ёки гапга қулоқ солишга чақиришни, 
Голландияда инкорни билдириши мумкин. Агар танбеҳ берилмоқчи бўлса, 
кўрсаткич бармоқ бош олдида бир томондан иккинчи томонга юргизилади. 
Киши мулоқот тилини билмаганида имо-ишора ва рамзлардан 
фойдалансам, суҳбатдошим фикримни тушунади, деб ўйласа, ноқулай, ҳатто 
кулгили аҳволга тушиб қолиши ва ўртада англашилмовчилик келиб чиқиши 
мумкин. 
Чунончи, бармоқни баланд кўтариш Россияда юқори баҳо берилишини 
билдирса, Грецияда “овозингни ” ўчир деган маънони билдиради. Хулоса 
шуки, ажнабийлар билан мулоқотда имо-ишораларнинг аниқ маъноси 
маълум бўлмаса, улардан фойдаланмаган маъқул. 
Демак, новербал ишоралардан одоб намунаси тарзида фойдаланиш ва 
уларнинг рамзий маъноларини назарда тутиш лозим. Мулоқот қатнашчилари 
уларнинг маъносини вербал белгилар каби аниқ-равшан англайдиган 
тақдирдагина новербал ишоралардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ, деб 
ҳисоблаймиз. 

---

85