Mavzu yuzasidan savollar: 1. Islom taьlimotining vujudga kelishi haqida nima bilasiz?
2. Islom taьlimotida ijtimoiy – siyosiy g’oyalar.
3. Sharq faylasuflari qarashlarida odil podshoh g’oyasi haqida nimalar bilasiz?
4. Davlat boshqaruvida adolat g’oyasi deganda nimani tushunasiz?
Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Timoti J. Uinter. XXI asrda Islom. T. 2005 y.
2. « Temur tuzuklari » T. 1991 y.
3. Nizom ul – mulk. « Siyosatnoma » . T. « Adolat ». 1997 y.
4. Abu Nasr Farobiy, « Fozil odamlar shaxri », T. 1993 y.
5. Ibroximov. « Bizlim uzbeklar ». T. Shark 2001 y.
6. Falsafa qomusiy lug’at. T. “Sharq”, 2004 y.
– mavzu: O’rta asrlarda Janubiy va sharkiy Osiyo mamlakatlarida mafkuraviy yo’nalishlar va oqimlar.
Reja:
1. Xindistonda IV – VI asrlarda feodalizm mafkurasi. Kastachilik tartiblari.
2. Xindistonga Islomning kirib kelishi. Buddaviylik nufuzining pasayishi. Xinduizm mafkurasi.
3. Xindistonda boburiylar davridagi mafkuraviy xayot.
4. Xan sulolasida konfutsiylik mafkurasi. Dao sektalarining mistikasi, buddaviylik ravnaki.
1-masala. Xindistonda IV – VI asrlarda feodalizm mafkurasi. Kastachilik tartiblari. Imperatorlarning xarbiy yurishlari okibatida Xindiston IV – V asrlar davomida Arabiston yarim oroligacha bulgan erlarni egallab oldi. Bu davrlar mobaynida avvalgi amaldorlar endi yirik er egalariga aylandi.
Ilk feodal davri xususiyatlaridan yana biri shunda ediki, Xindistonda bir tamondan feodal munosabatlar shakllangan bulsa, yaьni ishlab chikarishga yarokli erlarning katta kismi feodal zodogonning kul ostiga birlashsa, axolining maьlum kismi esa feodallar kulida yollanma ishchi kuchi xisoblangan. Anna shu yollanma dexkonlar mexnati tufayli axolining mulkdor katlami tabora boyib bordi. Ikkinchi tamondan esa mavjud kuldorlik tuzumi munosabatlari xali butunlay barxam topmagan edi.
Xindiston tarixida boshka mamlakatlarda uchramaydigan kastachilik tartibi anьana sifatida xamon saklanib kolgan edi. Braxmanizm mafkurasiga xos kastachilik mamlakat axolisi urtasidagi ijtimoiy - siyosiy tafovutlarga asoslangan bulib, xar bir jamiyat aьzosining ijtimoiy urni, mavkeni belgilab bergan.
Mamlakatda shakllana boshlagan ilk feodal munosabatlar mavjud kastachilik tartiblari ustida vujudga keldi. Shunga kura , xind feodal jamiyatining shjtimoiy - siyosiy mafkurasi xam uziga xos xarakterga ega edi.
Xindistonda vujudga kelgan Guptalar davlati mafkurasi bu erda mayda kuldorlik davlatlarini markazlashgan davlatga birlashtirishga karatilgan bulib, IV – V asrlar davomida amalga oshirildi. Shu mafkura ostida xind podshosi uz erlarini Arabiston yarim oroliga kadar kengaytirishga muaffak buldi.
Mamlakatda olib borilayotgan siyosat negizini mulkdorlar manfatini ximoya kilishga karatilgan goyalar tashkil etgan. Shuningdek, xokimiyat boshkaruvida xalkni itoatga chakiruvchi goyalarni ilgari surish Bilan braxmanlar xukumdorga madad berar ekan, uz navbatida davlat konunlari ruxoniylar manfaatini ximoya kilgan va ularga zarur imtiyozlar yaratilgan. Jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlik braxmanlar tamonidan olloxning xoxishi sifatida talkin etilgan. Kimki uz kastasi tartiblari va xukumdorga buysunmasa, narigi dunyoda albatta jazolanishi mukurrar, deya uktiradi braxman.
Kshatriylar xam xind xamiyatidagi shlk feodal munosabatlarini mustaxkamlashga uz xizmatini kushishga xarakat kilishdi. Mamlakat mudofaasini ximoya kilish va uzga yurtlarga bulgan xarbiy yurishlarda uzlarini kursatishga xamda imperatordan kuprok inьomlar va bosib olingan erlardan kuprok uljalarni kulga kiritishga xarakat kilganlar va shu tarika ular xam mamlakat feodallari orasidan uz urinlarini topa borganlar. Natijada Arabiston yarim oroliga kadar erlarda feodallar mulklari paydo buldi. Braxmanlar, kshatriylar xind jamiyatining oliy tabaka vakillari bulib, ularning er – mulki, barcha xukuk va imtyozlari konunlar Bilan ximoya kilingan, ular turli soliklardan ozod etilgan. Braxmanlar kabi kshatriylar xam mamlakat xukumdorining tayanchi xisoblangan.
Xindiston jamiyatida mavjud kastachilik tartiblari axolii katlamlari urtasida uzaro alokalarga xalakit berish Bilan birga jamiyat tarakkiyotiga tuskinlik kilibgina kolmay, inson xkuklarining kamsitilishiga olib kelar edi. Kastachilik tartiblari ostida ezilib kelayotgan mazlum xalkning axvoli shakllanayotgan feodal munasabatlar davrida xech bir ijobiy tamonga uzgarmadi. Aksincha, kastachilik tartibi tufayli ezilib yashayotgan mazlum xalk feodal mulkdorlarning yollanma ishchi kuchiga aylana bordi.
