Jahon siyosiy-mafkuraviy ta’limotlar fanining ob’ekti, perdmeti, maqsad va vazifalari. Reja

2-masala. Hindistonga islomning kirib kelishi. Buddaviylik nufuzining pasayishi. Xinduizm mafkurasi.
VI asrga kelgunga kadar Xindistonda feodal munosabatlar kuldorlikka xos tartiblari Bilan birga davom etib keldi. VI asrdan esa Xindistonda fuodal tuzum uzil – kesil karor topdi. Mamlakat etmishga yakin mayda knyazliklardan iborat bulib, ularni rojalar boshkargan. « Knyaz rojalar xashamatli saroylarda yashardilar. Xar bir roja karindoshlari, uziga yakin kishilari, amaldorlari va jangchilariga xizmatlari evaziga er – mulk inьom kilar edi. Mamlakatdagi kolgan erlar esa dexkonlarga ijaraga berilgan. Urta asrlarda Xindistonda koxin – braxmanlar kulida, ibodatxonalar ixtiyorida yirik er maydonlari tuplangan edi »1.
Xind knyazliklar urtasida doimo tez – tez urushlar bulib turgan.Bu esa mamlakatning ichdan zaiflashuviga, feodal tarkoklikning vujudga kelishiga olib keldi. Natijada uzaro urushlar eufayli zayiflashib kolgan mamlakatga chet dushmanlar xarakati kuchayib bordi. Arab xalialigi davlatining shakllanishi jarayonida ( VII asr oxiri va VIII asr boshi) Xindistonning shimoliy kismini arablar bosib oldi. Arab boskini tufayli shimoliy Xindistonga ilk bora islom tьlimoti kirib

1.T. Salimov. S. Maxkamov. Jaxon tarixi. Toshkent, « Shark», 2004 y. 81 – bet.

keldi.
Musulmonlarning Xindistonga kirib kelishi mamlakat tarixida Yana bir necha bor takrorlandi. Arab xalifaligi parchalanib ketgandan sung xozirgi Eron va Avgoniston xududlarida musulmon davlatlari karor topdi. Bu davlatlar xukumdorlari XI asrda xam Xindistonga tez – tez xujum kilib turdilar.¹ XVI asrda vujudga kelgan boburiylar imperiyasi esa bu erda musulmon mafkurasining keng yoyilishiga va mustaxkam karor topishiga olib keldi.
Mamlakat shimoliga kirib kelgan islom asta sekin bu erdan mavjud buddaviylik taьlimotini sikib chikara boshladi. Bir paytlar uzining kastachilik tartiblarini islox kilish goyasini ilgari surish Bilan xind jamiyatida xukumron mafkuraga aylangan buddaviylik islom Bilan tuknash kelganda avvalgi taьsir kuchini yukota boshladi. Bunga albatta bu erda xukumronlikni kulga olgan musulmonlarning mavkeni xam inobatga olish kerak, albatta. Ammo insoniyat xayoti Bilan boglik jarayonlar va muommolarni tula kamrab olgan islom taьlimoti uzining sof ezgu goyalari orkali xind jamiyatiga tez kirib bordi.
Xindistonga islom kirib kelgan davrda bu erda buddaviylik Bilan birga xindiuylik diniy taьlimoti xam mavjud edi. Xindiuylik taьlimoti aslida iraxmanizmning islox etilishi natijasida vujudga kelgan taьlimotdir. Bu taьlimotning xindiuizm deb atalishi bu erdagi xind daryosi Bilan boglik. Shuningdek, Xindistonda islomni kabul kilmagan odamni arablar « xindu» deb xam atashgan.
Xinduizm ilk feodal tuzumi davrida Xindistonda mafkura sifatida maydonga chikdi. Bu taьlimotga kura, xar bir toifa (kasta ) maxsus tasturlari ishlab chikilagan. Shunga muvofik yashfydigan odamlar yomon amallar Bilan shugullanmasliklari va takdirga tan berib yashashlari kerak.
Jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlik , kimningdir boy va kimningdir kambagal bulishi ollox tamonidan insonga berilgan takdir inoyatidir deyiladi taьlimotda. Shuningdek, xinduizm uz akidalariga kura, insonlarni shafkatsizlarcha toifalarga ajratuvchi iraxmanizmni tankid kildi va kastachilikni islox etish goyasini ilgari surdi. Bunda xinduizm buddaviylikning insonparvarlik goyasini kabul kilgan xolda, barcha tabaka vakillarinining bita ibodatxonada bir vaktning uzida ibodat kilish tartibini belgilab berdi va bu Bilan inson inson bilan teng, degan goyani ilgari surdi.
3- masala. Xindistonda Boburiylar davridagi mafkuraviy xayot.
Xindiston shimolida musulmon feodallari tamonidan asos solingan Dexli sultonligi ( XIII asr ) uzaro urushlar tufayli parokandalik sari yuz tutadi. XV asrga kelib bir kancha mustakil knyazliklarga bulinib ketadi.




^{1. S. Xalilov. « Bobur xakida uylar ». Toshkent, « Shark », 2006 y. 42 – bet.}

Knyazliklar urtasidagi tuxtovsiz kurashlar esa oddiy xalkning tinka – madorini kuritgan edi.

Knyazliklar ichida eng yirigi bulib kolgan Dexli sultonligini Ludilar sulolasi boshkarar, XV asr oxiri XVI asr boshida sultonlik mustaxkam davlat emas edi. Ushanday notinch yillardan birida Panjob viloyatining xokimi Davlatxon Ibroxim Ludiga Karshi kurashda Boburdan yordam suraydi. Bu fursatdan foydalangan Bobur 1526 yilda Xindistonga kirib keladi va Panipat jangida zaiflashib kolgan ammo kup sonli Ibroxim Ludiy kushinini tor – mor etadi.
Boburning Xindistonga yurishi murakkab bir davrda kechdi. Uz yurtidan ayrilgan Bobur uchun uzga yurtda kunim topmok ososn kechmadi. Xindiston _ notanish yurt, notanish xalk va karashlar. Uzaro ururshlardan bezgan xalkning, uzga mazxab kishilarining kungliga yul topib, xukumronlik mavkeni saklab kolish uchun Boburdan uta ustakorlik Bilan ish yuritishni talab etar edi. Bobur anna shunday bir murakkab sharoitda xayot kechirdi va Xindistondek turli karashlardan iborat mamlakatda markazlashgan davlat kuraolgan xukumdor bulaoldi. Buning uchun u usha yurtni uz yurti deb bildi, maxalliy xokimiyat vakillari Bilan dustona aloka urnatdi va mexnatkash xalk kungliga yul topa bildi, ularning ishonchini kozonaoldi.¹
Boburning Xindiston earixidagi xizmatlari katta. Uning bu erdagi faoliyati fakat ezgu maksadlarga , ezgu goyalarga karatildi. Xukumdor sifatida Bobur uz davrida turli El, elatlardan, diniy mazxablardan iborat xind xalkining doimo tinchligi va osoyishtaligini taьminlashga xarakat kildi. « Bobur uz faoliyatida turli diniy karama - Karshilikka mutloko yul kuymadi va noxak kon tukilishlarning oldini oldi… xind a musulmonlar urtasidagi diniy tafovutga barxam berish maksadida Yangi tartiblar joriy kilgan ». ¹
Bobur Xindistonda xukumronligigning ilk kunlaridanok urushlar tufayli vayron bulgan shaxar va kishloklarda obodonlashtirish ishlarini boshlab yubordi. Manbalarda keltirilishicha, bog yaratish sanьati Boburga kadar Xindistonda umuman bulmagan. Bobur va boburiylar davrida bogdorchilik va meьmorchilik xindistonda guzal bir sanьat darajasiga kadar kutarilgan.
Vatanga bulgan mexr, soginch tuygusini Bobur uz faoliyati davomida ezgu goyalarni amalga oshirish orkali izxor etdi. Uning ijodidagi vatanparvarlik mafkurasini olisda kolgan yurtga soginchi va Xindistonga bulgan xurmat goyalari tashkm\il etdi. Shuning uchun u tarixdagi baьzi istilochilar kabi uz ortidan kultepalar, vayronagarchiliklar emas, obod yurt, bog – roglar koldirgan xukumdordir. U Xindistonda yirik markaz -lashgan davlatga asos soldi, mamlakat xar tamonlama tarakkiy etishiga shart – sharoit yaratib berdi, uzaro janjallarga barxam berib, turli karashlardan iborat xalkni kelishtiraoldi va Xindiston tarakkiyotiga xizmat kilaolgan buyuk imperiya va buyuk mafkura yaratdi. Xindistonning yirik davlat arboblaridan biri bulmish Javaxarlal Neru uzining « Jaxon tarixiga nazar » asarida Bobur va boburiylar davriga xolis baxo berib yozadiki, bu davr Buyuk boburiylar imperiyasining dovrugi butun Ovrupoga tarkalgan kudrat va shon – shavkat davri edi. Bobur uzigacha utgan xukumdorlarning eng maьrifatparvari va eng dilbari edi.
Boburdan sung Xindistonda davom etgan boburiylar sulolasining 300 yillik xukumronlik davri Bobur boshlab bergan ezgu ishlar davomi Bilan utdi. Boburiylar davrining ezgu mafkurasi yurt osoyishtaligi va Vatan ravnaki goyalaridan iborat buldi. 300 yil davomida Xindistonda obodonchilik, ilm – Fan tarakkiyoti Bilan boglik buyuk ishlar amalga oshdi. Bu esa Xindiston dovrugini uni tarakkiy etgan mamlakat sifatida fakat sharkkagina emas, garbga xam tanilishiga xizmat kildi.
Shu urinda shuni aytish kerakki, Bobur va boburiylar davri mafkurasining tayanchi feodal mulk vakillari xisoblangan. Boburiylar garchi uz xukumronligi davrida keng xalk ommasi manfaatlariga xizmat kilishga karatilgan isloxatlar olib borgan bulsa-da, uz xukumronligi tayanchi sifatida mamlakat zodogonlari xizmatidan foydalangan va ularga tayanib mamlakatni boshkargan. Feodal er mulkchilik munosabatlarini ximoya kilish boburiylar mafkurasining asosini tashkil kilgan.
Boburiylar davri mafkurasida feodallar manfaatining ustun kuyilishi esa usha davr feodal munosabatlarining tarkib topishiga xos xususiyat edi.