Исломда мерос ва унинг тақсимоти

Мерос қолдирувчининг вафотидан сўнг меросхўрнинг 
ҳаёт бўлиши. Бу ҳолат икки кўринишда бўлади: “ҳақиқий” ва 
“тақдирий”. 
“Ҳақиқий ҳаёт” – инсоннинг тирик бўлиб одамлар 
орасида юришидир. “Тақдирий ҳаёт” деб мерос қолдирувчи 
вафот топишидан аввал онанинг қорнида пайдо бўлган 
ҳомилага айтилади ва унинг туғилиши шарт қилинади. 
Мерос қолдирувчининг вафоти вақтида меросхўр тирик 
бўлганми ёки йўқми аниқ бўлмаса, у тарикадан ҳеч нарсага 

---

www.madrasa.uz
 
11 
ҳақдор бўлмайди. Бу ҳолат қариндошларга бир вақтда ўлим 
етиши ила юзага келиши мумкин. Масалан, кемада 
биргаликда чўкиб кетиш, автоҳалокатга биргаликда учраш ва 
ҳоказолар. Агар шундай ҳолатда бир-бирларига меросхўр 
бўлиши керак бўлган яқинларнинг қай бири аввал вафот 
этгани билинмаса, улар ўзаро мерос олмайдилар. Уларнинг 
мерослари ҳаёт бўлган ёки уларнинг ўлимидан сўнг қанчадир 
муддат бўлса ҳам ҳаёт бўлган ҳақдорларга шаръиятга 
мувофиқ бўлиб берилади. 
Мерос олувчининг мерос қолдирувчига нисбатан ким 
эканлиги аниқ бўлиши ва насаби таъйин бўлиши. 
Масалан, бир киши вафот этгач ортидан қариндоши деб 
танилган одам қолди. Аммо ўша қариндошнинг маййитга 
нисбатан қандай қариндош эканлиги, яқинлик даражаси 
номаълум. Бу ҳолатда у меросдан улуш олмайди. Шунингдек, 
зино сабабидан дунёга келган фарзанд – шаръий жиҳатдан 
насаби бўлмаганлиги сабабидан мерос олмайди. Аёл 
ҳомиладор ёки туғган ҳолида ўша фарзандга нисбатан ўзаро 
лиъон айтишган эр-хотиннинг фарзанди ҳам ота тарафдан 
насаби бўлмагани учун ота тарафдан мерос олмайди ва ота 
тарафга мерос қолдирмайди. У она тарафлама мерос олади ва 
қолдиради. (“Лиъон” ҳақида ўз ўрнида сўз юритилади). 
МЕРОС ОЛИШ САБАБЛАРИ 
 
“Сабаб” – луғатда у туфайли бошқа нарсага эришиладаган 
нарсадир. Масалан, олов сабабидан ўтин ёнади. Демак 
ўтиннинг ёнишига сабаб – олов. 

---