Исломда мерос ва унинг тақсимоти

www.madrasa.uz
 
4 
– Аллома Ибн Обидийн Шомий раҳматуллоҳи алайҳнинг 
“Дуррул Мухтор”га ёзган “Раддул Мухтор” номли машҳур 
ҳошиялари. (Дор оламил кутуб, Риёз 2003 йил). 
– Муҳаммад Низомиддин Киронавийнинг “Фароизи 
Сирожия”га ёзган “Далилул-вуррос” номли ҳошиялари. 
(Мактаба Бушро, Карачи, биринчи босма 2008 йил). 
МЕРОС ИЛМИ ВА УНИНГ ФАЗИЛАТИ 
Мерос илми – фиқҳ илмининг бобларидан бир бобдир. 
Уни Ислом уламолари фазилати улуғ бўлгани учун фиқҳдан 
ажратиб олиб алоҳида эҳтимом билан ҳам ўрганишади. Ушбу 
илмни фақиҳлар “мерос илми” ва “фароиз илми” деб 
номлаганлар ва унга “Фароиз илми – ҳар бир меросхўрнинг – 
вафот топган инсон қолдирган нарсада – шарият белгилаб 
берган насибасини чиқариш учун қўлланувчи фиқҳ ва 
ҳисобдан иборат бўлган қоидалар мажмуъаси ҳақидаги 
илмдир” деб таъриф берганлар. (Раддул Мухтор). 
Мерос 
(
ٌ ثاَيرِم
)
сўзи араб тили луғатида “боқийлик” ва “бир 
қавмдан бошқа қавмга ўтувчи нарса” маъноларида келади. 
Шунингдек, молнинг бир кишидан иккинчи кишига 
ўринбосарлик жиҳатидан кўчиб ўтишига “мерос” деб 
айтилади. 
Юқорида айтиб ўтганимиздек ушбу илм “фароиз илми” 
деб ҳам номланади. “Фароиз”
(
ٌ ضِئاَرَ ف
)
фарз сўзининг кўплиги 
бўлиб фарз сўзининг бу ўриндаги маъноси “ўлчаб бериш”дир.

---

www.madrasa.uz
 
5 
“Фарз” 
(
ٌ ضْرَ ف
)
сўзининг мерос илми жабҳасидаги 
маъносига фақиҳлар қуйидагича таъриф берганлар: “Фарз – 
шаръият муайян меросхўрга ўлчаб берган насибадир”. 
Ушбу муборак илмнинг фазилати ҳақида Қуръон оятлари 
ва кўплаб ҳадислар ворид бўлган. Аллоҳ айтади: 
ِ ل
َِْلاَوِ ناَد لاَوْلاِ َكَرَ تِاَّ ِمِّ ٌب يصَنِ لاَج ِرل
ِ اَا ِِل لَوَِنونوَرْ قْ