Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali «konchilik ishi» kafedrasi

35.7-rasm. Turtib chiqarish
chuqur kо‘chkining sxemasi
(G. L. Fisenko bо‘yicha):
1 —karyerbortining holati; do opolznya;
2 — xuddi shu, kо‘chkidan sо‘ng;
3 — itarib turuvchival;
4 — taxminiy siljish tekisligi;
5 — ochiq jinslarning
qatlamli qatlami;
6 — foydali qazilma qatlami;
7 — sust loyli jinslar qatlam

MA’RUZA-36


KONCHILIK ISHLARINING TASIRI BOR HUDUDLARDA
BINO VA INSHOATLARNI SAQLAB QOLISH USULLARI


Reja:
1.Qо‘riqlash choralarini tanlashni asosiy prinsiplari.
2.Qо‘riqlash choralarini profilaktikasi.
3.Qо‘riqlashning tog‘-texnik choralari
4.Ishlab chiqarishda foydalanilgan inchoatlarning ximoyalashda qollaniladigan konstruktiv choralar.


Qо‘riqlash choralarini tanlashni asosiy prinsiplari.
Konchilik ishlarining zararli tasiridan xududagi bino va inshoatlarni ximoyalashda va ishlab chiqarayotgan tog‘ jinslariniga suv oqimini aralashishiga yо‘l qо‘ymaslig chora tadbirlarini 4 guruxga bolingan:
Profilaktik
tog‘-texnik
konstruktiv
kо‘mpleks chora tadbirlar
Profilaktik choralarning asosiy vazifasi tog‘-kon inshoatlarning zararli tasirlarini oldini olish yoki zararini kamaytirish.Ushbu choralar foydali topilma (kon) xududiming xaritasi tuzulishi paytida va shaxar va shaxarlarning kapital qurulish paytida va konkret binolarga qurulish maydonlari tanlash paytida olib boriladi. Tog‘ sanoati xududlarini rasional darajada quri tо‘ldirish ushbu konlarni iloji boricha foydaliroq ishlatishga ,yer osti boyliklarini iloji boricha zararli tasirlarni kamaytirish xolatida olib borilishnitaminlaydi.
Tog‘-texnik choralarini maqsadi bino va inshoatlarning yer ostida о‘tkazilayotgan kon-ishlari ushbu binolarning buzulmasligini va yer yuzasini о‘zgarmasligiga qaratilgan.
Konstruktiv choralarning bino va inshoatlarning yer osti ishlari tasirida eng kam darajada zarar kо‘rishini taminlashdan iborat. Qurulish paytida qurilgan kon struktiv chora-tadbirlar chо‘kishi xosil bolgan binolar tamirlash ishlariga sariflanadigan mablag‘larni tejamin I taminlaydi.ushbu chora-tadbirlar qurulishdan oldin qо‘llansa ayniqsa samarali foyda beradi.Kо‘mpleks deb yuqorida qayd etilgan xar qanday chora tadbirlarga aytiladi.Tabiy inshoat va binolarni saqlash chora tadbirlarni qо‘llanilayotgan narmativ xujatlar belgilaydi masalan:Kо‘mir konlarida olib boriladigan konchilik ishlari paytida bino va tabiy inshoatlarni ximoya qilish chora tadbirlari qoidalari.
Chora tadbirlarni tanlashda asosan inshoatning kategoriyasidan bino razmeridan foydalanish usullari va texnik xolatidan binoga о‘rnatilgan jixozlardan va yer osti ishlari natijasida binoga yetkazilgan zarardan kelib chiqgan xolda tanlanadi.Binolarni tо‘llaligicha ximoya qilish chora tadbirlari kamdan-kam qulaydi chinki bunday choralar juda kо‘p mablag talab etadi va xar doim xam zarurat etilmaydi. Binolar inshoatlar va qurilmalar ostidagi qazilmalarni yer yuzasining о‘zgarishi meyorlarini ruxsat etilgan va eng cheklangan nuqtalariga kora farqlanadi.Ruxsat etilgan о‘zgarishlar natijasida unchalik xafli bо‘lmagan ishlab chiqarishga tо‘sqinlik qilayotgan yoki buzilishlar rо‘y berishi mumkun. Ruxsat etilgan meyoriy shikastlanishdan ancha oshib ketgan о‘zgarishlar natijasida inshoatlarni avariya xolati kuzatilishi mumkun,insonlar xayotiga zarar yetkazishi mumkun. Inshoatlarni tog‘irlashga oid ishlar olib borilganda yakka qatlam yoxud xamrox jinslarning birinchi qatlami tufayli ish bajarilganda kutilayotgan deformatsiyalar (о‘zgarishlarning) xisobi bajarilmaydi. Zaxiradagi qazilmani ishlab chiqarish shart-sharoitlari esa yer osti ishlarini xavfsiz chuqurligi bilan belgilanadi, ya’ni ishlar bunday chuqurlikda olib borilganda qurilma va binolarda sezilmas darajada о‘zgarishlar kuzatilish mumkin.
Ishlab chiqarishning xavfsizlik chuqurligi quyidagilardan chiqariladi:
H₆=Ke_m/Yeg (27.1)
H₆=K_im/i_g (27.2)
Bu yerda m - qatlamning kavlab olish kuchlanishi, m;
e_g va i_{g -} ishlab chiqarilayotgan qurilma uchun ruxsat etilgan gorizontal о‘zgarish va qiyalik burchak kо‘rsatmalari (meyoriy xujjatga kо‘ra belgilanadi)
KE va K_i – tog‘ jinslarining fizik mexaniq xususiyatlariga bog‘liq va qatlamlarning ishlab chiqarish jarayonida qulash burchagining koeffitsentlari (meyoriy xujjatga kо‘ra belgilanadi)
N₆ dan olingan 2 ta sondan kattaroq son xisobga olinadi. 2 ta sondan (kо‘rsatmadan) faqat 1-tasi xavfli bо‘lsa, masalan YE yoki i, kо‘rsatma bо‘yicha xavfsiz chuqurlik xisoblab chiqariladi.
Inshootlar ximoya qilish chora-tadbirlari belgilangan paytda, odatdagidek, mumkin bо‘lgan variantlarning texnik-iqtisodiy tashxis о‘tkaziladi. Asosiy deb eng xavfsiz va shu bilan birgalikda eng qimmat variant (saqlab qolish qurilmasi uchun) tanlab olinadi.
Ximoyalanish.
2. Saqlab qolishning profilaktik chora-tadbirlari
Ximoyalanishning profilaktik chora-tadbirlari asosan xalq xо‘jaligi obyektlarini konchilik ishlari olib boriladigan xududdan optimal darajadagi uzoqlikda joylashtirish-qurishdan iboratdir.
Profilaktik chora-tadbirlarni tanlashda, rо‘yxatini tuzishdan, konchilik ishlar natijasida rо‘y berishi mumkin bо‘lgan о‘zgarishlar (deformatsiyalar) xaritasiga asoslanadi. Xaritada konchilik ishlari ta’sir etmaydigan, yoki qatlamlar siljishi tо‘liq yakunlangan xudud va maydonlar belgilanadi, ya’ni qurilish ishlarini xech qanday cheklanishsiz olib borsa bо‘ladigan xududlar belgilanadi. Qolgan xududlarni uchastkalarga bо‘lishadi:
-nisbatan kamroq о‘zgarishlar (deformatsiyalar), ikkinchi darajali, konchilik ishlari kam ta’sir etuvchi bino va inshootlar qurish mumkin bо‘lgan xudud;
- yakunlanayotgan о‘zgarishlar, ushbu о‘zgarishlar yakunlangandan sо‘ng eng qiska fursat mobaynida qurilish ishlarini olib borish mumkin;
- intensiv о‘zgarishlar davom etayotgan xududlar; yaqin vaqt mobaynida bino va inshootlar qurilishi maqsadga muvofiq emas.
Ushbu xaritalarda tektonik о‘zgarishlar natijasida jinslarning yer yuzasiga chiqish yо‘llari, xar xil qatlamlarning о‘zaro tо‘qnashish joylari va xududning boshqa yumshash xolatlari qayd etiladi.

3. Ximoyalanishning tog‘-mexaniq chora-tadbirlari.

3.1. Inshootlarni ximoyalash jarayonida konchilik ishlarini olib borish
Konchilik ishlari olib borilayotgan inshootlarning о‘zgarish (deformatsiya) xolati, ushbu ishlarni qaysi tartibda olib borilishi, tom (krovlya)ni boshqarish usuliga, tozalash ishlarini olib borish tezligiga va tog‘-texnik faktor xususiyatlarga bog‘liq. Tog‘-texnik chora-tadbirlarini optimal tanlanishi tabiiy obyektlar va qurilmalar ostida joylashgan zaxiralarni tо‘laqonli ishlab chiqarilishini ta’minlashda muxim axamiyatga ega.
Tog‘-texnik chora-tadbirlarning bir nechtasini yoki kompleks tanlanish texnik iqtisodiy xisob-kitobdan va texnik imkoniyatdan kelib chiqadi.
Kо‘p xolatlarda ishlab chiqarilayotgan inshoot siljish xududining yassi tekisligiga joylashtirilishini ta’minlashga xarakat qilishadi, ya’ni. Davom etayotgan jarayonlar minimal darajadagi xududda joylashtirilishiga xarakat qilinadi.
Mulda siljishida yassi tublik yaratish uncha chuqur bо‘lmagan qatlamni ishlab chiqarishda qiyin emas, lekin ishlab chiqarish chuqurlashtirilgan xolatlarda bu chora tadbir oqibatida yuzaga olib chiqiladigan tog‘ jinslari xajmi kо‘payganligi tufayli anchagina texnik sabablarga kо‘ra ilojsiz bо‘ladi. Bu xolatlarda mulda siljishidagi yassi tublikni bir necha qatlam eritmalarni qayta ishlab chiqarish usuli yordamida yaratishadi. Juftli shtrek usuli bunday xolatlarda eng samarali usul xisoblanadi.
Ishlab chiqarilish xolatida bо‘lgan binolarning xolatiga buning tog‘ ishlariga nisbatan yо‘naltirilganligi xal qiladi. Boshqa xolatlarda binolar shikastlanganligi binoning uzunligi bilan chambarchas bog‘langan va bunday xolatda yer yuzi о‘zgarishlari bino bо‘ylab chizig‘iga nisbatan minimal bо‘lishini ta’minlashga xarakat qilish kerak.
О‘zi oqar kanalizatsion kollektorlarni ishlab chiqarishda ulardagi suyuqlik transport qilinayotgan tomonga qarab konchilik ishlari bajariladi.
Maktablar, qozonxonalar va boshqa qurilmalar ostidagi foydali qazilmalarni ishlab chiqarishda ushbu binolarni ishlatish paytidagi tanaffus vaqtlariga tо‘g‘rilash maqsadga muvofiq xisoblanadi.
Binolarni ximoya qilishda ratsional proyektlash (loyixalash) chora-tadbirlari va tozalash ishlarini ratsional loyixalash texnik jixatdan bajarilishi mumkin bо‘lmagan xollarda yoki iqtisodiy jixatdan zararli xisoblanganda, zaxirani qisman ishlab chiqarish usulidan foydalanishadi.
Qatlamlarni qisman ishlab chiqarish usulidan foydalanib qayta ishlaganda eritmaning D va eritmalar orasidagi selik (chegar ximoyasi) “d” ning kо‘rsatkichlarini shunday tanlashadiki, bu razmerlar belgilangan kо‘rsatkichlardan deyarli oshmaydi.
Ishlab chiqarilayotgan obyektlar ostida olib borilayotgan ekspluatatsiya ishlarini samarali usullar bilan bajarish va qо‘shimcha mablag‘ sarflamaslikni yо‘llaridan biri yer yuzasi о‘zgarishi (deformatsiya)ning belgisi va yо‘nalishini xisobga olishdir.
Gorizontal ishlab chiqarish xolatlarida, ayniqsa, zaxlagan, suv bosgan xududlarda, suv oqib tushayotgan yо‘nalishga qarab ish yо‘nalishi bajariladi, bu xolatlarda tog‘ jinslarini transportirovka qilish osonlashadi, suv tо‘planishini oldi olinadi va teskari oqim nul qiyaligi xosil bо‘lishi bartaraf etiladi.
Agar ish yо‘nalishi temir yо‘llar ostida joylashgan bо‘lsa, kо‘rsatkichlar ruxsat etilgan meyorga yaqin bо‘lsa yо‘l qiyaligini kamaytirish tavsiya etiladi.
Temir yо‘llar ostida olib boriladigan ishlarni qiyalik 0, yoki ish bajarilayotgan yо‘nalishga teskari bо‘lgan tomonga bajariladi.
Yer osti ishlaridan qolgan bо‘shliqlarni xavfsizlantirish maqsadida , oxirgi payt binolarni ximoya qilish maqsadida ularni tо‘ldirish usuliga о‘tilgan.

3.2. Qatlam xamroxlari yoki (jila)larni ishlab chiqarishda konchilik ishlari olib borilishi

Yer yuzasi о‘zgarishi (deformatsiyasi)ga binolarga qatlamlarni о‘zaro joylashishini ishlab chiqarish muddati va tartibi ta’sir kо‘rsatadi. Bir biriga yaqin joylashgan qatlamlarda chegara chizig‘ida tozalash ishlari olib borilganda , о‘zgarishlarning (deformatsiya) bir biriga о‘zaro ta’sir etishi kuzatiladi va natijada deformatsiya yig‘indisi, bitta qatlamda rо‘y berishi mumkin bо‘lgan kо‘rsatkichdan ancha yuqori bо‘lishi mumkin. Va aksincha, nisbatan surilgan chegara chiziqlarida bajariladigan tozalash ishlari natijasida birini biri tо‘ldirish jarayonida xar xil qatlamlardagi о‘zgarish yig‘indisi xar bir aloxida qatlamdagi о‘zgarishdan xam kam bо‘lishi mumkin.
Yuqorida qayd etilgan prinsip asosida garmonik (mukammal) ishlab chiqarish usuli shakllangan. Garmonik usulda tozalash ishlari shunday tashkil etiladiki, yer yuzasi yoki yer osti bо‘shliqlari о‘zaro tо‘ldiriladi, ba’zi xolatda qisman, ba’zida tо‘laqonli qoplanadi.
Ishlab chiqarilayotgan inshootlar о‘zgarishi (deformatsiyasi) “qatlam” nafaqat qatlamlarning xudud bо‘ylab joylashganligiga, balki tozalash ishlarini vaqtiga xam bog‘liq bо‘ladi. Xususan, qatlamlar о‘zgarishini tо‘ldirish uchun tozalash ishlari oralig‘ida minimal darajada uzilish bо‘lishi mumkin.
Qatlamlar orasidagi о‘zgarish yig‘indisi kо‘rsatkichlarida unchalik ahamiyatga ega bо‘lmagan farq kuzatilsa, ishlar orasidagi uzilish vaqti ikkinchi darajali sabab sanaladi.
Qatlamlarni aloxida ishlab chiqarish usuli qо‘llanganda , qatlam orasida bir biriga о‘zaro ta’sir etuvchi о‘zgarishlar rо‘y berish xolatlarida, qatlamlar deformatsiyasini tо‘ldirish, qoplash ishlari oralig‘i, butun ishlab chiqarish jarayonlaridan kо‘proq vaqtga chо‘zilmasligi talab etiladi. Bu talab, oldingi ishlab chiqarish jarayonlaridan qolgan zо‘riqish xolatini bartaraf qilish uchun qо‘yiladi. (kо‘p xollarda pо‘lat quvuruzatkichlardagi zо‘riqish) va ximoya qilinuvchi inshootlarda paydo bо‘lgan о‘zgarishlarni bartaraf etish uchun.
3.3. Suv inshootlarini ishlab chiqartirish
Suv osti xavzalari, inshootlari ostida joylashgan foydali qazilmalarni ishlab chiqarishda asosan ikki muammoga e’tibor qaratiladi:
Tog‘ jinslariga xavfli suv tushishini oldini olish;
Ishlab chiqarilayotgan inshootning normal foydalanishini va butunligini saqlab qolish.
Birinchi masala ayniqsa murakkab va ma’suliyatli, chunki bu muammo shaxta va konlarda ishlab chiqarish xavfsizligini ta’minlash bilan bog‘liq.
Suv inshootlari ostida olib boriladigan konchilik ishlari shart sharoitlari qonunchilik tomonidan belgilangan (masalan: Kо‘mir konlarida bino va inshootlarni ximoya qilish qoidalari. Xavfsizlik qoidalari. Xususan suv inshootlari ostida ostida xavfsiz chuqurlikda ish olib borish.)
Suv inshootlari ostida ish olib borishning xavfsiz chuqurligi deb , ishlab bо‘lingan xudud ustidan о‘tgan suv о‘tkazgich yoriqchalarning chegara chizig‘i suv xavzasining eng pastki chegara chizig‘iga yetmasligi tushuniladi, ya’ni tog‘ jinslariga suv tushishi va tog‘ jinslari suvga chо‘kishi oldi olinadi. Konchilik ishlarining xavfsiz chuqurligini quyidagi iboradan aniqlashadi:
N_x=K_xm
K_x- xavfsizlik koeffitsenti “Qoidalar” jadvalidan tanlanadi, tog‘ jinslarining turi va xususiyatlaridan kelib chiqib tanlanadi, qatlamlar qulash burchagidan, suv inshootining ahamiyati va katta kichikligiga bog‘liq, m-qatlamning ishlab chiqarilish quvvvati.
Tog‘ jinslari uchun xavfli bо‘lgan suv tushishini oldini olish uchun turli profilaktik choralar qо‘llanadi; yer ostida va yer yuzasida, suv xavzalarida cheklangan suv miqdoriga ega bо‘lgan xolatlarda suvni ish xududidan chiqarish maqsadga muvofiq xisoblanadi. Kichik soylar yoki suv xavzalaridagi suvlarni maxsus lotok yoki quvurlar orqali ish xududidan uzoqlashtirishadi. Paydo bо‘lgan yoriqchalarni astoydil tampon qilib berkitishadi.
Konchilik ishlari sifatida ishlab chiqarilgan tog‘ jinslarini о‘rnini tо‘ldirish, kamera-ustun usulini, qatlamlarga mukammal ishlov berish usulini qо‘llashadi.
Irrigatsiya tizimlarini saqlashni, kanallar, suv ta’minoti manbalarini ximoya qilishda xar bir inshoot uchun aloxida konkret chora tadbirlar belgilanadi. Bu muammolarni hal qilishda suv xavzalaridagi xajmni xisobga olib tog‘ jinslariga tushishi mumkin bо‘lgan suv miqdorini xisobga olishadi. Suv , ishlab chiqarish xududi ustidagi yoriqlar orqali sizib tushishi mumkinligini xisobga olishi kerak. Agarda ish xududi suv xavzasi xududi bilan chegaradosh bо‘lsa va suv sizib tushishi mumkin bо‘lgan qatlamlar orqali.
Kaliy va tosh tuzlarini suv osti xavzalari ostida ishlab chiqarishda ayniqsa, extiyotkorlik choralari kо‘rilishi lozim. Kо‘mir sanoatida tajriba tariqasida tо‘plangan suv xavzalari inshootlari bilan ish borish usullari cheklangan xolda qо‘llaniladi, chunki kо‘mir shaxtalari suvni chetga chiqarishning kuchli asbob-uskunalarga ega va uncha kо‘p bо‘lmagan qо‘shimcha suv oqimlarini osonlikcha bartaraf qila olishadi.
Tuz konlarida , suvni chetlashtirish, uzoqlashtirish yо‘llari yо‘q xududlarda, kichik xajmdagi suv tushishi kattagina avariya xolatini keltirib chiqarishi mumkin. Shuni unutmaslik kerakki, tuz qatlamlari eruvchanlikka moyil tog‘ jinslarida kо‘proq uchraydi.
3.4.Ximoya seliklari
Konchilik ishlarining zararli ta’siridan ximoya sifatida bino va inshootlarni saqlab qolish uchun ximoyalovchi selik qoldirish eng samarali (lekin shu bilan birgalikda eng sarf-xarajati kо‘p, tejamsiz) usul xisoblanadi.
Ximoyalovchi selik razmerini xisob-kitob qilish eng murakkab muxandislik vazifa xisoblanadi. Seliklarning kerakli darajada emasligi natijasida sodir etilgan avariya xolatlari, selik umuman qо‘yilmagan avariya xolatidan xam kuchliroq bо‘lgan voqealar xam yо‘q emas.
Seliklarda qoldirilgan ortiqcha tog‘ jinslari xalq xо‘jaligiga sezilarli zarar yetkazishi mumkin. Seliklar qoldirish foydali qazilmaning texnologiyasiga va ish tartibiga (kon-tog‘ korxonaning) xalaqit berishi mumkin. Ayniqsa seliklar qoldirish ishlarning yuqori darajada mexanizatsiyalashganida ta’sir qilishi kuzatiladi, chunki bu xolatda ishlab chiqarilmaydigan montaj ishlar kо‘lami ortib boradi.
Seliklar qoldirishda binoning tо‘laqonli ximoyasi nazarda tutilmaydi, faqat ularni buzilish о‘zgarishlardan (deformatsiyalardan) saqlash, ya’ni bu xolatda inshootlar surilish muldaning xududidan xavfsiz xududida qolishi nazarda tutiladi, surilish xududi surilish burchagi bilan aniqlanadi. Axamiyati yuqori darajada bо‘lgan inshootlar uchun, shu jumladan chuqurligi 600 m bо‘lgan vertikal shaxtalar uchun seliklar burchakli chegaralarga qо‘yiladi.
Seliklar qurish deganda, ximoyalanuvchi inshootlarda buzilish rо‘y bermaydigan xudud chegarasida ish olib borishni va tog‘ jinslariga suv tushishini oldini olish tushuniladi.
Odatda ximoya seliklari chegaralarini vertikal kesishma chiziqlarida qatlamning yer yuzasi tutash joylarda belgilashadi, chegara surilish burchaklari ostida va chegara burchaklari bо‘ylab о‘tiladi.
4. Ishlab chiqarilayotgan inshootlarni ximoya qilishni konstruktiv choralari.
Ximoyalash konstruktiv choralari inshootlarni loyixalash paytida va ishlab chiqarish jarayonida xam qо‘llash mumkin.
Qurilish paytida qо‘llangan choralar eng samarali xisoblanadi. Lekin, kо‘p yillardan sо‘ng samara berishi mumkin bо‘lgan tadbirlarga mablag‘ sarflash xar doim xam foydali bо‘lavermaydi. Ba’zi xolatlarda ta’mirlash-qayta tiklash ishlari о‘tkazish yoki qimmatroq xisoblangan boshqa chora tadbirlarni inshootdan foydalanish jarayonida qо‘llasa bо‘ladi.
Ishlab chiqarish xududlarida inshootlar qurish muammolari konstruktiv chora-tadbirlar qо‘llash shart sharoitlari maxsus normativ xujjatlar asosida belgilanadi, xususan: “Qо‘mir konlarida tabiiy obyekt va inshootlarni yer osti konchilik ishlarining zararli ta’siridan ximoya qilish qoidalari”
Binolarni qattiq, egiluvchan va aralash konstruktiv sxema asosida qurishadi.
Qattiq sxema bо‘yicha qurilganda binoni temir beton belbog‘lar yordamida mustaxkamlashadi, toki bino yer yuzasining о‘zgarishida (deformatsiyada) xam о‘z mustaxkamligini saqlab qolsin.
Egiluvchan sxema bо‘yicha bino qurilganda binoga ma’lum darajada egiluvchanlik xususiyati oraliq sharnirlar, qattiq bо‘lmagan etajlararo belbog‘lar yordamida bajariladi. Bunday binolarni yer yuzasining gorizontal siljishi о‘zgarishidan ximoya qilish maqsadida yer ustki qismi va yer osti qismlari oralig‘ida siljish yoki toyish choki barpo etiladi. Egiluvchanlik prinsipi qо‘llanganda binoning xar bir bо‘linmasiga aloxida extiyotkorlik chora tadbirlari qо‘llanadi.
Aralash sxema bо‘yicha binolarni loyixalashtirilganda qattiq va egiluvchan prinsiplarni qо‘llashadi. Masalan: yer osti qismini egiluvchan, yer ustki qismini qattiq deb, qabо‘l qilishadi.
Binolar maxsus konstruktiv chora tadbirlarsiz qurilgan xolatlarda binoni ximoyalashning quyidagi choralari qо‘llaniladi:
Binoni seksiyalarga о‘zgaruvchan choklar yaratish usuli bilan ximoyalash;
Devor perimetri bо‘ylab bitta yoki bir necha qator styajka о‘rnatish;
Binolar ostiga domkratlar о‘rnatish, sirtqi va ichki devorlarga bog‘lovchi devor yoki temirbeton balkalar о‘rnatish;
Binolar ichida paydo bо‘ladigan siljish-о‘zgarish kuchlanishini о‘rnini tо‘ldiruvchi bino atrofida transheya (ariqlar) kovlash;
Podval tepasida yoki tuproq chizig‘ida temir beton plita yoki belbog‘lar о‘rnatish;
Aloxida-aloxida ustunlarni mustaxkamlash.
Texnologik jixozlarga konchilik ishlarining zararli ta’sirini kamaytirish maqsadida jixozlarni aloxida bloklarga qirqishadi va aloxida bloklar oralig‘ida egiluvchan uzatkichlar о‘rnatiladi. Jixozlarni domkratlarda о‘rnatadi. Domkratlar jixozlarni ish jarayonida о‘rnatilishini osonlashtiradi. Sharnirli-xarakatchan moslamalar yasashadi va moslama maydonini kengaytiradi.
Xar xil maqsadli quvur uzatkichlarni (gaz, kanalizatsiya, suv) quvurlar о‘rnatishganda quyidagi ximoya chora-tadbirlarini qо‘llashadi:
Quvuruzatgichga yopishmaydigan tuproq bilan quvurlarni kо‘mib qо‘yish mumkin (masalan. Qum yoki qumga о‘xshash tuproq bilan).
Quvruzatgichga izolyatsiya о‘rnatish; izolyatsiya quvurlarni zanglashini chirishdan ximoya qiladi, quvurlarni tuproqning namligidan ximoya qiladi.;
Barobariga mustaxkam choklar, stiklar yaratish;
T- shaklidagi, salnikli (yog‘li) kompensatorlar о‘rnatish.
Eng samarali ximoya usullaridan biri quvuruzatkichlarni yer yuzasida xar xil ustun moslamalarga о‘rnatish xisoblanadi.
Konchilik ishlari olib borilayotgan yer yuzasi ustidan kanalizatsiya tizimi о‘rnatilganda, kanalizatsiyani shunday qiyaligi xisob-kitob qilinish kerakki , konchilik ishlari tugatilgandan sо‘ng xam, kanalizatsiya tizimini normal ish sur’ati davom etaverish lozim.
Qatlamlarning keskin, burmali, о‘zgaruvchan taxlamlarida, bо‘rtib chiquvchi maydonlar (ustuplar) xosil bо‘lganda va ushbu maydonchalar kanalizatsiya tizimi bilan tо‘qnash joylarida maxsus quduqlar о‘rnatish maqsadga muvofiq. Quduqlardagi quvurlarning bosim maydonchalar balandligiga barobar bо‘lishi, quduq tuzilishi esa quvurlarni maydonchalar balandligiga surish imkoniga ega bо‘lishi kerak.
Osma yо‘llar va yuqorivoltli elektruzatish tizimlarini radio va teleminoralarni zarurat bо‘lganda qо‘shimcha styajkalar bilan mustaxkamlashadi. Ba’zi xolatlarda radio va teleminora ostiga domkrat va pona (klin) usullari qо‘llaniladi.
Temir yо‘llar ostida konchilik ishlari olib borilganda о‘z-za bо‘ylab va eniga tо‘g‘rilash ishlari bajariladi, rels oralig‘ida ochiq masofa bartaraf etiladi, temir yо‘l ostidagi tuproq shag‘al yо‘li kengaytiriladi.
Konstruktiv choralar orasida vertikal ustunlar usuli aloxida о‘ringa ega. Ustunlar tog‘ jinslarining qatlamlarida joylashgan; nafaqat tog‘ jinslarining notekis siljishi natijasida о‘zgarish (deformatsiya)ga moyil, balki tozalash ishlari xam о‘z ta’sirini kо‘rsatadi. Shu sabablarga binoan konstruktiv choralarni loyixalash vaqtida ustunlarni ximoyalaganda tog‘ jinslari siljishida va kuchlanishning о‘zgarishida xam baravar ximoya qilish zarur.
Ustunlarni ximoya qilish chora tadbirlari yaqin paytlarda qо‘llana boshladi, shuning uchun bu yо‘nalishda tajriba orttirishga imkon bо‘lmagan, lekin shunday bо‘lishiga qaramasdan bu chora tadbirlar kо‘lami konchilik soxasida keng qо‘llanilishi kutilmoqda. Chunki, ustunlarni ximoyalash seliklar yordamida mustaxkamlash an’anaviy usuli qatlamlarni katta chuqurlikda ishlab chiqarish jarayonida noratsional xisoblanmoqda. Ustunlar о‘zgarishi vaqtida asosan ularning uzunligiga (kalta yoki uzayish) jinslar siljishi ta’sir etishi sababli, ustunlarni mustaxkamlovchi moslamalar (krep va armirovka) qо‘llanadi.
Shu maqsadda ustunlar kreplariga gorzontal chо‘kma choklar о‘rnatiladi, choklar egiluvchan yoki yumshoq material bilan tо‘ldiriladi. Ishqalanish kuchini kamaytirishadi, krep va atrofdagi tog‘ jinslari oralig‘ida, maxsus mustaxkamlovchi moslama yoki konstruksiyalar qо‘llashadi, uzatgichlar tutashgan joylarda kompensatsiya bog‘lamlarini о‘rnatishadi.
Qatlamlarning qiya yoki keskin qulashi natijasida vertikal о‘zgarishlardan tashqari ustunlar diametri о‘zgarishi, enli keisshma siljishi va kreplar kesmasi о‘zgaradi. Bunday о‘zgarishlardan ximoya qilish maqsadida radial vertikal egiluvchan prokladkalar qо‘llanadi yoki maxsus kreplar, enli kesishma о‘zgarishini kо‘tara oladigan maxsus kreplar о‘rnatiladi, mustaxkamlangan xududni saqichsimon moddalar bilan tо‘ldirishadi. Ba’zi xolatlarda о‘zaro bog‘lanmagan elementlar: senkerdagi yengil bloklar, setkali shtanga kreplari va xokazo о‘rnatiladi.