|
Kemiruvchilar
Kemiruvchilar (Rodentia) - sut
emizuvchilar sinfiga mansub hayvonlar
turkumi. 1600, baʼzi maʼlumotlarga koʻra
2000 ga yaqin turi maʼlum. Tanasi
gʻoʻlasimon, uz. 5-130 sm. Koʻpchilik
K.ning oyogʻida yer kavlashga
moslashgan tirnoqlari bor. Boshi
uzunchoq, tepasi yassi. Koʻzi turtib
chiqqan, baʼzilarida esa rivojlanmagan
(mas, koʻrsichqonlarda). Labida qilsimon
moʻylovi bor. Qoziq tishlari koʻrinib turadi.
Baʼzi K. (nutriya, ondatra va
boshqalar)ning moʻynasi sanoat
ahamiyatiga ega. K.ning koʻpchiligi
qishloq xoʻjaligi zararkunandasidir. Oʻrta
Osiyoda uchraydigan eng yirik K.: jayra
(Hystrixhirsu tirostus Vg .); sariq
yumronqoziq (Citellus falvus oxianus
Thorns.) — beda ekiniga, daladagi
gʻallaga, tokzorlarga, mevali bogʻlarga
zarar keltiradi va oʻlat kasalligini
tarqatadi. Terisi qadrlanadi. Oʻrta
Osiyoning tekislik qismida tarqalgan.
Tanasi 30 sm cha; rangi qumsimon
sariqqoramtir aralash. Dashtlarda
yashaydi. Mavsumda bir marta koʻpayib,
6—8 bola tugʻadi; qadimgi yumronqoziq
(Citellus relectus Kaschk.) — qir-
adirlardagi bugʻdoy, arpa ekinlarini
shikastlaydi. Oʻzbekiston va
Qirgʻizistonning togʻli hududlarida
tarqalgan. Tanasi 22 sm cha; 4 tagacha
bola tugʻadi; Turkiston olmaxoni
(Dyromus nitedula angelus Thorns.) —
oʻrik va boshqa mevali daraxtlarga zarar
keltiradi. Oʻrta Osiyo va Qozogʻistonning
togʻli hududlarida tarqalgan. Tanasi 10
sm cha. Mavsumda 1—3 marta 2—6
tadan bola tugʻadi; kichik qoʻshoyoq
(Allactaga elater Zicht.) gʻalla va boshqa
ekinlarni zararlaydi. Oʻrta Osiyo, Jan. va
Markaziy Qozogʻiston va boshqa joylarda
tarqalgan. Kattaligi 9,5—11,5 sm. Orqa
oyoqlari oldingisidan anchagina uzun.
Choʻl va yarimchoʻllarda yashaydi. Tunda
faol; kuzda uyquga kiradi. Yilda uch
marta urchiydi; Turkiston kalamushi
(Rattus turkestanicus satun) — Oʻrta
Osiyo va Qozogʻistonda tarqalgan.
Ombor mahsulotlariga zarar keltiradi;
oʻlat kasalligini tarqatishi mumkin. Tanasi
20 sm cha. Usti qoʻngʻirkulrang , qorin
tomoni sargʻish-oq. Yilda bir necha marta
urchib, 8—10 bola tugʻadi; plastinka tishli
kalamush (Wesokiaindica Gray.) — beda,
gʻalla, sholi, bugʻdoy, makkajoʻxori, poliz
ekinlari, baʼzan gʻoʻza hamda daraxtlarni
shikastlaydi. Oʻzbekistonning jan. qismi,
Turkmaniston, Tojikiston va boshqa
mamlakatlarda tarqalgan. Kulrangdan
malla tusgacha. Aholi punktlariga yaqin
yerlarda, ariq va daryo qirgʻoqlarida
tarqalgan. Toʻda boʻlib yashaydi; Sever so
v sichqoni (Musmusculus severtrovi
Kaschk.) — uy zararkunandasi. Oziq-
ovqat mahsulotlari, teri, kitoblarga zarar
keltiradi. Tanasi 9—10 sm. Usti qoʻngʻir
kulrang , qorin qismi oq; koʻrsichqonlar
(Ellobius talpinus Pall.) — beda va
boshqa ekinlarni zararlaydi. Oʻrta Osiyo,
Qozogʻiston, Zakavkazye va boshqa
hududlarda tarqalgan. Tanasi 9—12 sm.
Usti sargʻish jigarrang , baʼzan qoʻngʻir.
Oʻsimlik qoplami qalin joylarda tarqalgan.
Yer ostida yashaydi. Qishki uyquga
kirmaydi. Mavsumda 3 marta urchiydi;
jamoatchi dala sichqon (Mikrotus
socialis Pall.) — baʼzan bugʻdoy, arpa,
kartoshkani shikastlaydi. Jan.
Qozogʻistondagi togʻ oldi yerlari hamda
togʻlarda, Qirgʻiziston, Jan. Turkmaniston
va boshqa yerlarda uchraydi. Kattaligi 9—
11 sm; sargʻimtir qoʻngir, qorin tomoni
oq. Eversman qumsichqoni yoki qizildum
qumsichqon (Pallasiomys erythrourus
ssp. eversmanni Bagd.) — Oʻrta
Osiyodagi xavfli kemiruvchi
zararkunandalardan, gʻoʻza, bugʻdoy, poliz
ekinlarini zararlaydi. Turkmaniston,
Oʻzbekiston, Qozogʻiston va
Qirgʻizistonning baʼzi hududlarida
tarqalgan. Tanasi 15 sm cha. Usti
kulrang-sargʻish, qorin tomoni oq. Yil
boʻyi faol hayot kechiradi. Yiliga 3—4
marta urchiydi; katta qumsichqon
(Rhombomys opimus Zicht.) — sugʻorish
kanallari qirgʻoqlarini, yaylov va
boshqalarni shikastlaydi. Oʻrta Osiyo va
Qozogʻiston choʻllarida tarqalgan. Tanasi
17—20 sm. Usti malla sargʻish, qorin
tomoni oqish. Toʻda boʻlib yashaydi;
qishki uyquga kirmaydi. Kunduzi faol.
Kurash choralari: mexanik va fizik himoya
usullarini qoʻllash (yana q. Ombor
zararkunandalari).
Yaxontov V.V., Vrediteli
selskoxozyaystvennix rasteniy i
produktov Sredney Azii i borba s nimi,
T., 1953;
Nikiforov N.I., Meri borbi s grizunami,
M., 1987.
[1]
Adabiyot
1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-
yil
Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-
2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,
Vikipediyaga yordam berishingiz
mumkin.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.
Manbalar
Last edited 5 years ago by Ximik1991Bot
Matndan CC BY-SA 3.0 litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).
"
https://uz.wikipedia.org/w/inde
x.php?
title=Kemiruvchilar&oldid=182512
8
" dan olindi
Do'stlaringiz bilan baham: | 
