Ислом каримов номидаги тошкент давлат техника университети

Ўлчаш воситаси хатолигининг умумий кўриниши – бу реал функция ўзгаришининг номиналдан оғишидир.
Х ўқи бўйлаб ёки У ўқи бўйлаб ҳисобланган реал характеристиканинг номиналдан оғиши, яъни ёки айирма кўринишида ўзгаришнинг Х ёки У катталикнинг бирликларида ифодаланувчи абсолют хатолик мавжуд (4.1-расм).

4.1-расм. Ўлчаш воситаси хатолигининг умумий кўриниши.

Абсолют хатоликнинг ўлчов аниқлиги турлича, масалан, х = 0,5 мм, бу

Х = 100 мм учун етарлича кичик, лекин Х = 1 мм учун эса жуда катта ҳисобланади.
Ўлчаш асбобининг абсолют хатолиги Х – бу ўлчаш асбобининг кўрсатиши ва ўлчанаётган катталикнинг чинаккам (ҳақиқий) қиймати орасидаги фарқ.

Х = Х – Х₀, (1)

Бу ерда, Х – ўлчаш асбобининг кўрсатиши; Х₀ – ўлчанаётган катталикнинг ҳақиқий қиймати.

Ўлчаш ўзгарткичининг киришидаги абсалют хатолиги – бу градуировка характеристикаси ёрдами билан унинг чиқишида чинаккам (ҳақиқий) қиймат бўйича аниқланувчи ўзгарткич киришидаги катталикнинг қиймати ва ўзгарткичнинг киришидаги катталикнинг чинаккам қиймати орасидаги фарқ.
Ўлчаш ўзгарткичининг чиқишидаги абсалют хатолиги – бу ўлчанаётган катталикни акс эттирувчи ўзгарткичнинг чиқишидаги катталикнинг чинаккам (ҳақиқий) қиймати ва градуировка характеристикаси ёрдами билан катталикнинг чинаккам (ҳақиқий) қиймат бўйича аниқланувчи катталикнинг чиқишдаги қиймати орасидаги фарқ.
Ўлчовнинг абсолют хатолиги – бу ўлчовнинг наминал қиймати ва катталикни ҳосил қилувчисининг чинаккам (ҳақиқий) қиймати орасидаги фарқ.
Мисол. Узунлик ўлчовининг хатолиги, номинал қиймати 100 мм ва ҳақиқий қиймати 100,0006 мм бўлганда 0,6 мкм га тенг бўлади.
4 класс тарози тошининг хатолиги номинал қиймати 2 кг ва чинаккам қиймати 2,00010 кг бўлганда – 0,10 г (–100 мг) га тенг бўлади, бу ўлчов учун номинал қийматдан оғиш 0,10 г (100 мг) га тенгдир.
Аниқлик характеристикаси учун фоизларда ёки нисбий катталикларда ифодаланувчи нисбий хатолик тушунчаси киритилади β=ΔХ/Х = ΔΥ/Υ. Асбоб шкаласи бўйлаб Х ва У нинг қиймати ўзгариши сабабли жорий қийматнинг нисбий хатолиги δ доимий бўлиб қолмасдан, аксинча Х нинг турли қийматлари учун турлича номоён бўлади ва X = 0 да чексизликка интилади.