Ishning umumiy tavsifi Mavzuning dolzarbligi

II BOB. ONA TILI TA`LIMIDA FE`L SO`Z TURKUMINI O`QITISHDA NOAN`ANAVIY METODLARNING ROLI
II.1. So`z turkumlarini o`qitishda noan`anaviy metodlarning o`rni.
Har bir o`quvchi to`g`ri javob bilan belgilangan javoblaridagi farqlarni aniqlaydilar va o`zlarini baholaydilar. «Charxpalak» texnologiyasidan foydalangan holda mashg`ulot o`tkazish uchun o`quvchilarga quyidagicha vazifa berish mumkin: Mavzu: Olmosh so`z turkumi. Vazifa: Berilgan gaplardagi olmosh so`z turkumining gapdagi sintaktik vazifasini aniqlash. Misollar: ega, kesim , aniqlovchi, to`ldiruvchi, hol 1. O`zim degan o`zaksiz ketar. 2. Do`st deb siringni aytma, do`stingning ham do`sti bor. 3. Qush uyasida ko`rganini qiladi. 4. Ona yurting omon bo`lsa, rang-u ro`ying somon bo`lmas. 5. Ustoz – bilimli, shogird ilmli. FSMU texnologiyasidan adabiyot darslarida munozarali masalalarni hal etishda, bahs-munozaralar o`tkazishda o`quvchilarning o`quv mashg`ulotlari hamda o`tilgan mavzular, muammolarga nisbatan fikrlarini bilish maqsadida foydalanish mumkin. Bunda o`qituvchi har bir o`quvchiga FSMU texnologiyasining to`rt bosqichi yozilgan qog`oz varaqlarini tarqatadi va o`quvchilar bilan bahs mavzusini belgilab olib, yakka tartibda ularni to`ldirishlarini so`raydi. Bu yerda: F – fikringizni bayon eting. S – fikringiz bayoniga sabab ko`rsating. M – ko`rsatgan sababingizni asoslovchi misol keltiring. U – fikringizni umumlashtiring. Tarqatma materialning taxminiy nusxasi. Vazifa: «Kumushbibining umriga kim zomin bo`ldi?» mavzusi bo`yicha fikrlaringizni bayon eting: Fikr ________________________________ Sabab ______________________________ Misol _______________________________ Umumlashtirish ______________________. Ushbu texnologiyani har bir o`quvchiga yakka tartibda yoki guruhlar o`rtasida ham o`tkazish mumkin. Mashg`ulot o`qituvchi tomonidan muammo bo`yicha bildirilgan fi krlarni umumlashtirish bilan yakunlanadi.
Taqlid so`z — narsalarning tovushi va holatiga taqlidni bildirgan so`zlar. Taqdimot davomida o`quvchilar ilmiy matnni o`qituvchi yordamida tahlil qiladilar. Ilmiy matnlar bilan ishlash murakkab jarayon bo`lib, u o`qituvchi va o`quvchidan ko`p mehnat, ijodkorlikni talab etadi. Agar ilmiy matnni o`rganish texnologiyasi ishlab chiqilmasa, uning mazmunini o`zlashtirish qiyin bo`ladi. Matnni oddiygina o`qish va uning mazmunini so`zlab berish usuli bilan o`zlashtirib bo`lmaydi. Shu bois yuqoridagidek usullarni qo`llash maqsadga muvofiqdir. So`ng darslikdagi 39-mashq og`zaki, 40-mashq yozma bajariladi. Shunday ilmiy matnlardan yana biri 7-sinf ona tili darsligidan o`rin olgan. Bu matn “Ismlar haqida” deb nomlanadi. Mazkur matn “Ismlarning munosabat shakllari” mavzusi tarkibida berilgan. Matn yuzasidan topshiriq quyidagicha: “Ismlar haqida” matnini o`qing. Mazmunini so`zlab bering. Ushbu ilmiy matnni o`quvchilarga o`rgatishda ularning faolligini oshirish usullaridan foydalanish maqsadga muvofi q bo`ladi. Darsning kirish qismida o`quvchilar 4 guruhga bo`linadi. Bir o`quvchi tomonidan matn ifodali o`qilgach, har bir guruhga alohida topshiriq beriladi. 1-guruh. Matndan foydalanib “Idrok xaritasi” metodi asosida “So`z turkumlari” jadvalini tuzing. 2-guruh. Matndan foydalanib “Ismlar”ni “Klaster” metodi asosida izohlab bering. 3-guruh. Matndan foydalanib “Klaster” metodi asosida “Egalik, kelishik, ko`plik shakllari bilan o`zgaradigan so`zlar”ni ifodalab bering. 4-guruh. Matnda berilgan so`zlardan foydalanib ismlarga oid atamalar lug`atini tuzing. Guruhlarning tayyorgarligi uchun 3 daqiqa vaqt ajratiladi. Guruhlar taqdimoti. Bugungi kunda umumta’lim maktablarining o`quv dasturiga kiritilgan mavzularni o`zlashtirishning muqobil usullari yaratilmoqda, o`quvchilarni fikrlashga, izlanishga undovchi muammoli ta’lim usuli keng qo`llanilmoqda. Bu usulning asosiy maqsadi ta’lim jarayonida o`quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantirish, shuningdek, olgan bilimlarini hayotiy dalillar va voqealar bilan qiyoslash va shu asosda to`g`ri xulosalar chiqarishni o`rgatishdan iborat. Mazkur usulning asosiy mezoni muammoli vaziyat bo`lib, ushbu vaziyatni hal qilishda muammoli holatni tashkil qilish nihoyatda muhim. Muammoli holat o`tiladigan mavzudan oldin o`quvchilarning bilimlarini yuzaga chiqaruvchi muammoli savollar bilan qisqa suhbat tarzda kechadi. Bu savollar o`rganiladigan mavzuning mazmunini qamrab olmog`i yoki savol qisqa bo`lsa-da, keyingi savolning tug`ilishi uchun zamin hozirlashi, uzviy va mantiqiy bog`lanishi kerak. Mashg`ulot jarayonida muammoli holatni tashkil qilishda, avvalo, o`qituvchidan ham nazariy, ham amaliy bilim, tajriba, ko`nikma talab qilinadi. Eng muhimi, tanlab olingan savollarda mantiqiy mushohada ko`zga tashlanib turishi lozim. O`quvchi berilgan savollarga javobni maktab darsliklaridan oladi. Hal qilinishi lozim bo`lgan muam mo uchun darslik ma’lumotlari, tabiiyki, yetarli emas. Shu bois o`quvchiga qo`shimcha ma’lumotlar (ommaviy axborot vositalari, mustaqil o`qish uchun tavsiya qilingan adabiyotlar)dan samarali foydalanish yo`llarini qidirib topish tavsiya etiladi. Shuningdek, o`quvchilar saviyasini oshirish, dunyoqarashini kengaytirish, ijodiy izlanuvchanlik qobiliyatini tarbiyalash uchun imkoniyat yaratiladi. Bundan tashqari ular o`z nuqtayi nazarlarini erkin ifodalay olish ko`nikmasiga ega bo`ladi. Shu o`rinda adabiyot darslarida qo`llaniladigan muam moli ta’lim usuli natijasiga e’tibor beraylik. Ma’lumki, og`zaki ijod namunalari, xususan, maqollar xalq tarixi kabi qadimiy bo`lib, muayyan davr xususiyatini o`zida aks ettiradi. Bu janr ko`p asrlik hayotiy tajribalar, dolzarb kundalik kuzatishlar xulosasini tugal fikr tarzida ifodalar ekan, ularni tahlil qilgan, mag`zini chaqqan o`quvchi har bir so`zda ma’no xilma-xilligini anglay boshlaydi. Eng muhimi, xalqimizga xos ijodkorlik tuyg`usi o`quvchi qalbiga ko`chadi.
Ma’lumki, til ta’limida har bir darsdan kutiladigan natija o`quvchilarda nazariy bilimlarni amaliy qo`llash ko`nikmalarini hosil qilish hamda ularning og`zaki va yozma nutq malakalarini shakllantirib borishga qaratilishi kerak. Buning uchun o`quvchilarni nafaqat o`rganilgan nutqiy jarayonlarni to`g`ri qo`llay olish, balki o`ziga xos birikmalar tuzish orqali o`z fikrini mustaqil va ijodiy ifodalashga o`rgatib borish kerak bo`ladi. Bu til ta’limida to`rt asosiy amal: tinglab tushunish, o`qish, so`zlash, yozish amallarini birgalikda va har bir dars jarayonida teng taqsimlangan tarzda qo`llashni taqozo etadi. Bunda, ayniqsa, mavzuga mos video va audiomateriallardan foydalanishning amaliy ahamiyati nihoyatda katta bo`ladi. Chunki bir vaqtning o`zida ko`rib, eshitib va o`qib qabul qilingan materialgina o`quvchi xotirasida mahkam o`rnashadi. Tilni o`zlashtirganlik ko`rsatkichi, avvalo, ta’lim oluv chining o`zi o`rganayotgan tilda aytilgan nutqni eshi tib tushunishi va unga javob bera olishi bilan ba holanadi. Shu bois xorijiy tillar ta’limida audio va videomaterial lardan foydalanish keng yo`lga qo`yilgan bo`lib, hatto video materiallar va audiodisklar ilova qilingan o`quv-metodik qo`llanmalar ham chop etilmoqda. Til o`rganuvchilar uchun o`quv videolavhalar va ularga mos matnlar ilova qilingan videomateriallar, o`quv mashg`ulotlarida videokurslar, fi lmlardan foydalanish mavzusi yoritilgan bir qator tadqiqot ishlari mavjud. Afsuski, hozirgi kungacha o`zbek tilini boshqa millat vakillariga o`rgatish bo`yicha maxsus audio va videomate riallar majmuasi ishlab chiqilmaganligi, video materiallarni o`quv mashg`ulotlarida qo`llash metodikasi bo`yicha maxsus tadqiqot ishlari olib borilmaganligi tufayli dars jarayonida bu kabi autentik materiallardan samarali foydalanish kuzatilmayapti. O`zbek tilini fan sifatida o`qitishda audio va videomateriallardan foydalanish ta’lim samaradorligini oshirishning muhim omillaridan biridir. O`quvchilarning o`zbek tilidagi og`zaki nutqi talab darajasidan ancha pastligi, ko`p hollarda ularning o`zbek tilidagi spetsifi k nutq tovushlarini to`g`ri talaffuz qilmasliklarini jiddiy xato deb qabul qilinmayotgani hech kimga sir emas. Aynan audiomateriallar va tinglab tushunish mashqlari o`rganilayotgan tildagi nutqni asliyatda eshitish va shu orqali og`zaki talaffuzni yaxshilash imkonini beradi. Videolavhalar esa nafaqat nutqiy, balki til o`rganuvchilarning sotsiolingvistik va pragmatik qobiliyatlarini ham shakllantirishga xizmat qiladi. Videomateriallar vositasida turli nutqiy mavzular va vaziyatlarga oid voqea-hodisalar bilan kengroq tanishtirish nafaqat o`quvchilarning lug`atini boyitish, balki ko`rilgan lavhalar asosida o`z fi krini mustaqil bayon qilishga ham sharoit yaratadi. O`zbek tilini ekran orqali o`rgatish, avvalo, ta’lim oluvchining fanga qiziqishini uyg`otish, har tarafl ama bilim olish, dunyoqarashini kengaytirishga yordam beradi. Biroq videolavhalarni ko`rsatishdan maqsad faqat film tomosha qilishdan iborat bo`lib qolmasligi kerak.
Videodarslarning ta’limiy samaradorligini oshirish o`quv dasturiga mos maxsus videomateriallar tizimini hamda har bir videomaterialni taqdim etish yuzasidan maxsus metodik ko`rsatmalar, ya’ni darsning ta’limiy maqsadiga mos keladigan topshiriqlar tizimini ishlab chiqishni talab etadi. Taniqli metodist olima O.P.Bikovaning fikricha, “har qanday videolavha kamida uch asosiy jihatga ega bo`- lishi kerak: – taqdimot birligi sifatida tanlangan lavha; – mavzu yuzasidan o`quvchilarga taqdim qilinadigan bilimlar; – taqdimotdan keyin o`quvchilarning og`zaki va yozma nutqida faollashtirish ko`zda tutiladigan nutqiy ko`nikmalar”¹. Metodist olimning ta’kidlashicha, videomateriallarga bu tarzda yondashish katta amaliy ahamiyatga ega. Videodarslarda namoyish uchun tanlanadigan lavha, uning hajmi o`qituvchi tomonidan aniq rejalashtirilishi zarur. Odatda, o`qituvchilar uchun qisqa hajmdagi videomateriallar bilan ishlash osonroq bo`ladi. Agar lavhaning hajmi kengayib ketsa, bu darsning ta’limiy maqsadidan chetga chiqib ketishga olib keladi. Ya’ni V.G.Kostomarov ta’kidlaganidek, “videomaterialning haddan ziyod keng va tasvirlarga boy bo`lishi o`quvchini dars mazmunidagi asosiy fikrdan chalg`itishi mumkin”. Videolavhalarni qisqa hajmda, muayyan qismlarga bo`lgan holda taqdim etishning amaliy ahamiyati katta. Chunonchi, darsning kirish qismida mavzuga oid videolavhadan parcha namoyish qilish va o`zaro suhbat tashkil etish o`quvchilarni psixologik jihatdan yangi mavzuga to`liq jalb etishga yordam beradi. So`ngra berilgan savollar yoki tayanch so`z va birikmalar asosida suhbat tashkil etish, uni og`zaki muhokama qilish, leksik-grammatik topshiriqlar bo`yicha yozma tahlillar o`tkazish videolavha mazmunini chuqur o`zlashtirish imkonini beradi. Samarali natijaga erishish uchun ba’zan lavhani takroran namoyish qilish ham mumkin. Ayrim metodistlar fikricha, tanaffus vaqtida videolavhani qo`yib, o`quvchilarni yolg`iz qoldirish, qo`ng`iroq chalingach, o`quvchilardan ekranda nimani ko`rganliklarini so`rash ham auditoriyada til muhitini yaratishga xizmat qiladi va psixologik jihatdan katta ta’sir kuchiga ega bo`ladi. V.Vegvari videomateriallar bilan ishlashning 3 bosqichli tizimini tavsiya qiladi: tayyorgarlik bosqichi, film namoyishi, namoyishdan keyingi bosqich. Uning fikricha, birinchi – tayyorgarlik bosqichida beriladigan axborot mazmuni va tili o`quvchilarning tilga doir va umumiy tayyorgarlik darajasiga mos bo`lishi kerak <sup>1</sup>Бикова Р. О. Ko`rsatilgan asar, 40-52 betlar. ²Костамаров В.Г. Ko`rsatilgan asar, 34 -bet.
Ikkinchi bosqichda esa videolavha bo`yicha berilgan topshiriqlar orqali o`quvchilarning tinglab tushunish va gapirish ko`nikmalarini rivojlantirish ko`zda tutiladi. Film namoyishidan keyingi bosqich o`quvchilarning nutqiy qobiliyatsini shakllantirishga yo`naltirilishi kerak. O.P.Bikova birinchi va ikkinchi bosqichlarni ketma-ketlikda o`tkazish, uchinchi bosqichdan ko`zlangan maqsadga erishish muayyan mashq va topshiriqlar bajarishni taqozo etishini qayd qilib, videomateriallar bilan ishlashning kengaytirilgan 6 bosqichli tizimini tavsiya etadi: 1. Tayyorgarlik bosqichi. Bu mavzu yuzasidan qisqa kirish suhbati o`tkazish yoki berilgan matnni o`qitishdan iborat bo`ladi. O`quvchilarga avvaldan ushbu mavzuga tayyorgarlik ko`rib kelish uy vazifasi sifatida topshirilishi ham mumkin. 2. Videolavhani namoyish qilish. Bu bosqichda videomaterial diqqat bilan kuzatiladi, berilgan savollar asnosida qisqa savol-javob o`tkaziladi. 3. Lavhani yana bir bor ko`rish. Bu jarayonda ko`rilgan matn mazmunini eslab qolish, ayrim tayanch so`z va birikmalarni yozib olish amali bajartiriladi. 4. Tayanch so`z va birikmalar asosida matnni tiklash yoki ijodiy matn tuzish. 5. Tuzilgan matnlarni o`qish, berilgan savollarga javob berish. 6. Tasvirlardagi milliy-madaniy xususiyatlarni aniqlash va tahlil qilish. Ushbu bosqich o`quvchilarda sotsiolingvistik va pragmatik qobiliyatni shakllantirishga, o`quvchilarning o`rganilayotgan til madaniyati bilan kengroq tanishishiga yordam beradi. So`nggi bosqichda o`qituvchi o`quvchilarni ko`zda tutilgan maqsad tomon yo`naltirib turishi, ayrim noto`g`ri izohlarni to`g`rilab borishi lozim. Shuningdek, o`quvchilarni yangi tayanch so`zlar bilan tanishtirish, xususan, milliy-madaniy leksikaga oid so`zlarni alohida sharhlab borishi kerak bo`ladi. Olimaning fi kricha, ta’lim jarayonidan kelib chiqib, yuqoridagi bosqichlarni qisqartirish mumkin. Biroq bunda 1-, 2- va so`nggi 6-bosqichlar, albatta, saqlab qolinishi kerak. Hozirgi kunda Vatan, obod turmushimiz, onalar, ustozlar haqida qator qo`shiqlar kuylanib ularga videokliplar ishlangan. O`zbek tili darslarida ulardan ijodiy foydalanish imkoniyati mavjud. Bunda 1-tayyorgarlik bosqi chida, jumladan, Vatan haqidagi qo`shiqlarning mavzusi, ularda istiqlolning sharafl anishi, bugungi kunimizga shukronalik haqida o`qituvchining qisqacha kirish so`zi tinglanadi yoki darslikda shu mavzuda berilgan matnlardan biri o`qitiladi. So`ngra tanlangan videoklip namoyish qilinadi va qo`shiq tinglanadi. Qo`shiq matni muallifi va uning ijrochisi haqida berilgan qo`shimcha savollar asosida suhbat tashkil etiladi. Uchinchi bosqichda videoklipni yana bir bor ko`rish va qo`shiq matnini eslab qolish, ayrim tayanch so`z va birikmalarni yozib olish amalga oshiriladi. So`ngra tayanch so`z va birikmalar asosida qo`shiq matnini tiklash, notanish leksika ustida ishlash amali bajartiriladi. So`nggi bos qichda qo`shiq birgalikda ijro etiladi, qo`shimcha savollar asosida video klip mazmuni tahlil qilinadi. “Toshkentim – onam”, “Namanganning olmasi” qo`shiqlari shu bosqichli ketma-ketlik asosida o`rgatildi va samarali natijaga erishildi. Videomateriallar bilan ishlashni darsdan tashqari mustaqil ishlar sifatida davom ettirish nihoyatda samarali natija beradi. Jumladan, o`quvchilarga Vatan haqidagi qo`shiqlarni tinglash, ulardan birini yozib olishni uy vazifasi sifatida topshirish mumkin. O`zbek tili darslari samaradorligini oshirish maqsadida 2011-yilda ilk tajriba sifatida uzviylashtirilgan o`quv dasturidagi 5-sinf mavzularining 40 foizi uchun audiomatnlar va videolavhalar ishlab chiqildi, 2013-yilda 6-sinf va 7-sinf “O`zbek tili” darsliklaridagi mavzularning 70 foizi uchun videolavhalar majmuasi tayyorlangan. O`zbek tili fanidan birinchi marta 6–7-sinfl ar uchun “O`zbek tili” darsliklarida bevosita darslikdagi mavzular va topshiriqqa mos ravishda 17 ta videolavhadan iborat videodisk majmuasi yaratildi. Mavjud metodik adabiyotlardan farqli ravishda 6–7-sinfl ar uchun o`zbek tilidan metodik qo`llanmalardagi dars ishlanmalarida audio va videomateriallardan darsning qaysi bosqichida va qay tarzda foydalanish yo`l-yo`riqlari ham bayon etildi. Bunday materiallarni darslik va metodik qo`llanmalarga ilova qilib berish o`qituvchini dasturga mos tayyor materiallar bilan ta’minlashga, darslarning qiziqarli, jonli, axborotlarga boy shaklda o`tishiga imkon berishi, shubhasiz. Xususan, audiomatnlar o`quvchilarga o`zbekcha nutqni tinglash, qayta eshitish, takrorlash, birgalikda so`zlash vositasida o`z nutqini mustahkamlashga yordam beradi. Afsuski, ushbu tayyor materiallarni darslik va metodik qo`llanmalarga ilova qilib berish taklifi ni amalga oshirish imkoni bo`lmay turibdi. Albatta, texnika vositalaridan dars jarayonida foydalanish o`qituvchidan ijodkorlikni, izlanishni talab etadi. Shu bois o`qituvchining o`zi ham mavzuga mos videomateriallarni tanlashi va yuqorida qayd qilingan 3 bosqichli yoki 6 bosqichli usuldan dars jarayonida samarali foydalanishi mumkin. Bu dars samaradorligining o`sishiga, o`quvchilarni fanga qiziqtirishga va ularning mustaqil fikrlashini o`stirishga, dunyoqarashini kengaytirishga yordam beradi.
Tishunoslik bo`limlarni o`rganishda ilmiy matnlar, asosan, topshiriq sifatida berilgan. Ilmiy matnlar daliliy ma’lumot asosida chiqarilgan ilmiy xulosalarga (ta’rif-qoidalarga) egaligi, atamalarning keng qo`llanishi bilan boshqa matnlardan ajralib turadi. Matnni quyidagi usullarga tayanib tahlil qilish maqsadga muvofiq: Ilmiy matn tahlilining didaktik maqsadi ijodiy fikrlovchi shaxsni tarbiyalash, o`quvchini ta’lim jarayonining subyektiga, o`qituvchini esa bu jarayonning boshqaruvchisiga aylantirishdir. Quyida ana shunday ilmiy matnlar bilan ishlashning ayrim usullarini havola qilamiz. 6-sinf “Ona tili” darsligida “Morfologiyaga kirish” mavzusida topshiriq berilgan. Ushbu topshiriq guruhlararo musobaqa usulida bajariladi. O`quvchilar 4 ta guruhga bo`linadi. Dastlab matnni bir o`quvchi o`qiydi, qolgan o`quvchilar uning mazmunini so`zlab berishadi. So`ng ushbu matn bo`yicha olingan bilimni mustahkamlash maqsadida guruhlarga bir xil kitob, qalam, gul, olma suratlari tushirilgan rasmlar beriladi, lekin ularning topshiriqlari turlicha bo`ladi. 1-guruhga topshiriq: Rasmda berilgan surat nomlarining har biriga xos atash ma’nolarini izohlashga harakat qiling. Javob: Olma — olma daraxti, olma daraxti mevasi. Gul — manzarali o`simlik gulbargi. Kitob — biror matn yozilgan varaqlardan iborat, muqovalangan bosma asar. Qalam — yozish, chizish uchun mo`ljallangan o`quv quroli. 2-guruhga topshiriq: Rasmdagi surat nomlarining atash ma’nosini o`rganadigan tilshuno
Ma’lumki, milliy ta’lim amaliyotiga interfaol usullar tobora chuqur kirib bormoqda. O`qitishga interfaol usullarni joriy etishda tayaniladigan muhim ilmiy-metodik tamoyillardan biri ta’lim jarayoni qatnashchilari o`rtasidagi hamkorlikni ta’minlashdan iboratdir. Hayotda bo`lgani kabi o`qish va o`qitish jarayonida ham birgalikda qilingan faoliyat ko`proq samara beradi. Birgalikdagi ta’lim pedagogik hamkorlik demakdir. Faqat bunda o`quvchilar bilan o`qituvchi orasidagi hamkorlik bilan birga o`quvchilar bilan o`quvchilar orasidagi sheriklik ta’minlanishi kerakligi ko`zda tutiladi. Birgalikdagi ta’limni yo`lga qo`yishda o`quv guruhi bir nechta kichik guruhlarga bo`linadi va har bir guruh a’zolari o`ziga tegishli o`quv muammosini to`la hal etgunga qadar ishlaydi. Bunday yo`sinda ish tashkil etilganda “Kemaga tushganning joni bir” naqliga amal qilinadi: yo guruhdagi barcha o`quvchilar muammoni yechishga erishadi, yoxud ularning hammasi yomon baho oladi. Hamkorlikdagi ta’limning odatdagi o`qitish usulidan asosiy farqi shundaki, individual ta’limda har bir o`quvchi faqat o`zini biladi, atrofi dagilar bilan ishi bo`lmaydi. Bilimli o`quvchi boshqalarning ham o`zi kabi bo`lishidan manfaatdor emas. Hamkorlikdagi ta’limda esa guruhdagi har bir o`quvchining to`liq o`zlashtirishi nafaqat uning o`zi, balki guruh a’zolarining hammasi uchun ham katta ahamiyatga ega bo`ladi. Hamkorlikda amalga oshirilgan ta’lim nafaqat oson va qiziqarli, balki samarali hamdir. Chunki ko`pdan yaxshi, to`g`ri va yangi fi krlar ko`p chiqishi mumkinligi isbot talab etilmaydigan haqiqat. Qolaversa, hamkorlikdagi ta’lim o`quvchilarning intellektual rivojiga ta’sir qilibgina qolmay, ularning ma’naviy o`sishini ham tezlashtiradi. Zero, jamoachilik tuyg`usi, bir-biriga yelkadoshlik hissi o`quvchilarda ezgu axloqiy sifatlarning yuzaga kelishiga ham sabab bo`ladi. Birgalikdagi ta’lim teran va mustahkam bilim olishdan tashqari bir qancha afzalliklarga ega: 1. Birgalikdagi ta’lim o`quvchilarda axborotlarga tanqidiy yondashuv va o`z qarashlarini asoslash ko`nikmasini shakllantiradi. Chunki bunda har qanday fikr boshqalarnikiga solishtirilib, muammoga tatbiq qilib ko`rilgachgina o`qish jarayoniga jalb etiladi. 2. Birgalikdagi ta’lim o`quvchilarning ijodiy qobiliyatini o`stiradi. Guruhlarning ayrim a’zolari ko`pincha o`quv muammosini yechishga doir o`ta original, boshqa bir sharoitda esga ham kelmaydigan fikrlarni o`rtaga tashlaydi. Bu hol, tabiiy ravishda, guruhdagi boshqa o`quvchilarni ham ijodiy fikrlashga undaydi. Negaki, birgalikda ishlanganda o`quvchilar nafaqat tafakkur, balki tuyg`ularini ham kuchli darajada zo`riqtiradilar. Bu hol ularda ijodiy qobiliyatni o`stiradi.