Iqtisodiyoti

x
YJM
SM
Td
=
Bunda: 
Td
– mahsulotning tovarlilik darajasi, foizda; 
SM
– sotilgan mahsulot miqdori, tonna; 
YJM
– yetishtirilgan jami mahsulot miqdori, tonna. 
Qishloq xo‘jalik mahsulotlarining tovarlilik darajasi turlicha 
bo‘lishi 
mumkin. 
Ayrim 
texnika 
ekinlarini 
qishloq 
xo‘jalik 
korxonalarining o‘zida qayta ishlash yo‘lga qo‘yilmaganligi sababli 
ularning tovarlilik darajasi 100 foizga teng bo‘ladi. Masalan, paxta 
xomashyosi, kanop va boshqalar. Qishloq xo‘jaligi tarmog‘ida 
yetishtirilayotgan ayrim mahsulotlarning bir qismi sotilmasdan, ichki 
ehtiyojlar uchun ishlatilganligi sababli, ularning tovarlilik darajasi 100 
foizdan kam bo‘lishi ham mumkin. Masalan, yetishtirilgan donning bir 
qismi urug‘lik, chorva ozuqasi, ishchilarga natura shaklidagi ish haqi, 
zahira fondi kabilar uchun ajratilishi mumkin. Tarmoqda ayrim 
mahsulotlar esa faqat ichki ehtiyojlar uchun yetishtirilishi mumkin. 
Bunday hollarda ularning tovarlilik darajasi aniqlanmaydi. Jumladan, 
chorva mollari uchun ozuqa sifatida yetishtirilgan yem-xashak va 
boshqalar.
Yalpi va tovar mahsulotlarning mamlakat, tarmoqlar hamda 
korxonalar iqtisodiyotidagi ahamiyati katta. Jumladan, ishlab chiqarilgan 
yalpi mahsulot hajmi, qiymati o‘sishi natijasida mamlakat yalpi ichki 
mahsulotining ham o‘sishi ta’minlanadi. Korxonalar yalpi va tovar 
mahsulotining ko‘payishi ularning iqtisodiyoti yuksalishini ta’minlaydi. 
Xo‘jalik yalpi mahsulotining, natural holdagi miqdori ko‘payishi tayyor 
mahsulot miqdori oshishiga sabab bo‘lib, ichki va tashqi talab to‘liqroq 
qondirilishiga imkoniyat yaratadi. Natijada sotiladigan mahsulot miqdori 
ortadi. Uni sotish evaziga korxonalarning pul daromadlari ko‘payadi. Bu 
qishloq 
xo‘jalik 
ishlab 
chiqarishining 
kengaytirilgan 
holda 
rivojlanishini, ishchi-xizmatchilarning esa moddiy rag‘batlantirilishini 

---

375 
ta’minlaydi. Shuning uchun ham respublika hukumati qishloq xo‘jalik 
mahsulotlari miqdorini oshirishga, ularning sifatini yaxshilab, 
raqobatbardorligini yuksaltirishga katta e’tibor bermoqda. Chunki 
qishloq xo‘jalik mahsulotlarini chet davlatlarga sotish natijasida 
mamlakatning valyuta tushumi ortib bormoqda. Ularning evaziga 
qishloq xo‘jaligi uchun zarur bo‘lgan ishlab chiqarish vositalari, yangi 
texnikalar, ilg‘or texnologiyalar sotib olinmoqda. 
Respublikamizda qishloq xo‘jalik yalpi mahsulotining tarkibida 
nodavlat sektorning ulushi katta bo‘lib, asosan xususiy sektor tomonidan 
ishlab chiqarilmoqda. Bu mamlakatimiz qishloq xo‘jaligida ko‘p ukladli 
iqtisodiyot shakllanganligidan dalolat beradi. Qishloq xo‘jaligida 
ma’lum miqdorda davlat sektori bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Ular 
asosan fan va texnika yutuqlarini, zamonaviy texnologiyalarni tarmoqqa 
joriy etish bilan shug‘ullanadilar. Jumladan, fan yutuqlariga asoslangan 
holda qishloq xo‘jalik ekinlarining sifatli, serunum navlarini, chorva 
hayvonlarining mahsuldor zotlarini, yangi, serunum texnikalarni, 
samarali texnologiyalarni yaratish va ularni ishlab chiqarishga tatbiq 
etishimiz lozim.
Qishloq xo‘jaligining eng asosiy vazifasi respublika hududidagi 
qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlovchi korxonalarning 
xomashyoga, aholining oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan talablarini 
qondirishdir. Shu bilan birgalikda, tarmoq tashqi bozor talabini 
qondirishda ham qatnashishi maqsadga muvofiqdir.
Qishloq xo‘jaligining o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, 
tarmoqda yetishitirilgan mahsulotlarning bir qismi ichki ehtiyojlar uchun 
sarflanadi, jumladan, urug‘lik, yem-xashak, ozuqa uchun ishlatiladi, 
zahira fondiga ajratiladi, ishchi-xizmatchilarga natura shaklidagi ish 
haqi sifatida beriladi, ularning ovqatlanishlari uchun ajratiladi va 
hokazo. Aks holda tarmoqda kengaytirilgan takror ishlab chiqarish 
jarayonining rivojlanishi ta’minlanmaydi.

---

376