Iqtisodiy va

Yevropa. M aydoni, Rossiya Federatsiyasisiz, 5,9 mln. kv.km. b o ‘lib, uning hududida 40 dan ortiq mustaqil davlatlar bor. Ulardan 32 tasi respublika, qolganlari monarxiya (asosan konstitutsion m onarxiya) t ipidagi davlatlar; 5 ta davlat federativ tuzilishga ega. M aydoni j ihatdan nisbatan katta davlatlar Fransiya, U kraina, Ispaniya, G F R ; shu bilan birga bu yerda 6 ta «mitti» davlatlar ham joylashgan: Andorra, Lixtenshteyn, Vatikan, M onako, S an- M arino, Malta (eng kichigi Vatikan). Yevropada birorta 100 m ln.dan ortiq aholisi bo'lgan davlat yo‘q. Eng katta davlat G F R - d a 85 mln. kishi a t ro f id a aholi yashaydi. Ayni vaqtda Islandiya — 0 ,3 , Lyuksenburg — 0 ,4 m ln, A ndorrada 40, Lixtenshteyn va M onakoda 27 mingdan, San- M arinoda 22, Vatikanda atigi 1 ming kishi aholi bor, xolos.

K o ‘rinib turibdiki, Yevropaning siyosiy xaritasi ancha murakkab; bu yerda davlatlar juda «zich» joylashgan, o ‘rta- cha har bir davlatga taxm inan 140 ming kv.km dan maydon to ‘g‘ri keladi. Yoki bu O'zbekistonga nisbatan 3 baravardan k o ‘proq kichkina, demakdir. Agar Rossiyaning Osiyo qismi­ ni ham hisobga olsak, Yevropaning um um iy maydoni 10 mln.kv.km., aholisi 695 mln.kishi (Rossiya Federatsiyasining

75 foiz aholisi Yevropada, shuncha foiz m aydoni Osiyo qit’asida joylashgan.) Turkiyaning ham asosiy hududi Osiyoda o'rnashgan.

Yevropa siyosiy geografiyasini Shimoliy, G'arbiy, Janubiy, Markaziy va Sharqiy Yevropa mintaqalari doirasida o'rganish tavsiya etiladi. Shu bilan birga ushbu qit'aning siyosiy geog­ rafik tahlilida «janjalli» yoki siyosiy mavqei aniq b o ‘lmagan hududlar, harbiy, siyosiy-hududiy birlashma va ittifoqlarga ham e'tibor berish kerak. Masalan, sobiq Yugoslaviya hudu- didagi Kosovo, Moldaviyadagi D nestr b o ‘yi respublikasi, Shimoliy Irlandiya, Korsika oroli kabilar siyosiy jihatdan bar-

45

qaror hududlar hisoblanmaydi. Gibraltar esa (6,5 kv.km) 1713 yildan beri Buyuk Britaniya qaram og‘ida.

Ma'lumki, 1949 yilda AQSH tashabbusi bilan NATO (Shi­ moliy Atlantika bloki) tashkil qilingan. Hozirgi kunda uning tarkibiga 16 m am lakat kiradi, shundan 14 tasi Yevropada joylashgan. So‘nggi yillarda ushbu tashkilot sharqqa tom on kengayib bormoqda.

Shuningdek, 1973 yilda tashkil topgan Yevropada havf- sizlik va hamkorlik bo'yicha tashkilot (O B SE ) ham asosan Yevropada faoliyat ko‘rsatadi. Unga Barcha Yevropa davlat- laridan tashqari AQSH va K anada ham a'zo b o ‘lgan. (jami

40 ga yaqin m am lakatlar). Inson huquqi, dem okratiyani himoya qilish m aqsadida 1949 yilda Yevropa Ittifoqi ham tashkil qilingan.

NATO ning «poytaxti» Bryussel, (Belgiya), Elniki Stras- burg shahri (Fransiya). Ayni vaqtda Shveytsariya, Norvegiya, Shvetsiya, Avstriya, Irlandiya va M alta betaraf m am lakat hisoblanadi.

Osiyo qit'asida Ja n u b i - G ‘arbiy, Janubiy, Janubi-Sharqiy, Sharqiy va Markaziy Osiyo siyosiy geografik m intaqalari ajratiladi. U m um iy maydoni, Rossiyani hisoblamaganda, 31 mln.kv.km., aholisi 3,6 mlrd. kishidan ortiq. Eng katta davlat­ lar X XR, Saudiya A rab is to n i , H in d is to n , Q o z o g ‘iston, M o ‘g‘iliston, Indoneziya, Eron. Ularning har birini maydoni 1 mln.kv.km.dan ortiq. (Xitoyniki 9,6 mln.kv.km.) Eng kichik davlatlar qatoriga Singapur va Baxreyn (1 ming kv.km.), Bruney (5 ming), Maldiv respublikasi (0,3 ming kv.km.) kiradi. Aholi soni b o ‘yicha dunyoning eng katta davlatlari: XXR (2001 yilda 1,3 mlrd.ga yaqin), H indiston (1,03 m lrd.), Indoneziya (206 mln. atrofida). Shuningdek, Osiyoda aholi­ si 100 mln. kishidan ziyod b o ‘lgan Bangladesh, Pokiston va Yaponiya davlatlari ham joylashgan. Ayni vaqtda Quvaytda

2 mln, Kiprda 0,7, K atarda 0,6, Butanda 0,8, Bruney va Maldiv respublikasida 0,3 ming kishidan ortiq aholi yashaydi. Davlat tuzum i b o ‘yicha respublikalar ko‘proq. Shu bilan birga bu yerda yakkayu-yagona imperiya shaklidagi davlat ham saqlanib qolgan (Yaponiya). Markaziy Osiyo va Kavkaz orti mustaqil davlatlari, Suriya, Kipr, Isroil, Pokiston, Bangla­ desh, Eron, Afg‘oniston, H indiston, Livan, Laos, Xitoy, Indoneziya, M o ‘g‘uliston, Iroq, Kampuchiya, Shri-Lanka va