Iqtisodiy va

Amerika iqtisodiy, tarixiy va siyosiy geografik jihatdan ichki tafovutlarga ega. Uning umumiy maydoni ( Grenlandiya orolisiz) 42,5 mln.kv.km. Grenlandiya bilan birgalikda esa Amerika Osiyodan sal kichikroq, ammo qolgan materiklarning barchasidan katta.

Amerikaning siyosiy-hududiy tuzilishi. AQSH va Kana- da, Lotin Amerikasi va 0 ‘rta Amerika miqyosida tahlil qilish mumkin. Birinchisining tarkibidagi AQSH davlati respublika tuzum iga ega b o 'lg a n federativ m am lakatlardir (u 50 ta shtatdan iborat). Kanada ham federativ davlat bo‘lib, u Buyuk Britaniya H a m d o ‘stligiga kiradi. Binobarin, bu yerda davlat boshlig‘i qonun bo'yicha Buyuk Britaniya qirolichasi hisob­ lanadi. K anada tarkibiga katta huquqqa ega b o ‘lgan 100 ta provinsiya kiradi.

48




AQSH va K anada davlatlari maydoni jihatidan uncha katta farq qilmaydi (9,6 va 10,0 mln.kv.km), am m o aholi soni AQSH da Kanadaga qaraganda deyarli 9 m arta ziyod (AQSH da, 2001 yillar m a’lumotlariga ko‘ra 285 mln, Ka- nadada 31 m ln kishi yashaydi).

Lotin Amerikasi 33 mustaqil davlatlarni o ‘z ichiga oladi. Ularning barchasi respublika davlat tuzumiga mansub. Ushbu mamlakatlarning «Lotin Amerikasi» deyilishiga sabab ularning aksariyati lotin tillarida (ispan va Portugal) so‘zlovchi xalqlar guruhiga kirishidir. Shundan taxm inan 1/3 xalqlar portugal tilida (Braziliya), 3 /5 qism dan sal k o ‘p ro g ‘i ispan tilida so‘zlashadilar.

M azkur qit'a ham Afrikaga o'xshab o ‘tgan asrda siyosiy j ihatdan ancha o'zgaruvchan b o ‘lgan; bu yerda juda ko‘p si­ yosiy to ‘ntarishlar bo‘lib o ‘tgan (masalan, Kuba, Gvatemala, Panama, Nikaragua, Chili va boshqalar).

Hududi va aholi soni b o ‘yicha eng katta mamlakat Bra- ziliyadir ( maydoni 8,6 mln.kv.km., aholisi 172 mln. kishi­ dan ortiq). M eksika Q o ‘shm a shtatlarining m aydoni 2,0 mln.kv.km. ga yaqin aholi soni esa 100 mln. kishini tashkil qiladi. Argentina, Kolumbiya va Peru davlatlarining maydoni ham ancha katta ( mos ravishda 2,8; 1,1 va 1,3 mln.kv.km), ammo ularning har birida 25-40 mln.dan aholi yashaydi, xo- los. Lotin Amerikasining qolgan mamlakatlari ham da Karib dengizi havzasidagi davlatlarida demografik salohiyat bundan ham oz. M asalan, Beliz, Gayana, Surinam, Barbados, Do- minian, G renada aholisi hatto 1 mln. kishiga ham yetmaydi. Amerika hududida davlatlararo turli iqtisodiy va siyosiy ittifoqlar mavjud. Ularga, jumladan 1992 yilda tashkil qilingan Shimoliy Amerika erkin savdo mintaqasi (NAFTA), 1948 yilda vujudga kelgan Amerika davlatlararo tashkiloti (u barcha Lotin Am erika m am lakatlari h am da A Q SH va K anadani birlashtiradi), 1975 yilda tashkil topgan 26 mamlakatlarni o ‘z tarkibiga oluvchi Lotin Amerika iqtisodiy tizimi (markazi

Karakas shahri) kiradi.

Shimoliy va Janubiy Amerikada ham mojaroli va siyosiy barqarorlikka xos bo'lm agan hududlar bor. Ular masalan, Kanadaning Kvebek provinsiyasi, Folklend (Malvin orollari va boshqalardir. Shuningdek, bu yerda A Q SH , Fransiya, Buyuk Britaniya, Niderlandiyaga siyosiy jihatdan tobe' hudud-