Integratsiyalashgan pedagogikasi

Y, M, Kolegin va O. L. Aleksinko integra^ yaning salbiy om il-
larini quyidagicha ko‘rsatib benshadi:
. o ‘quv predmetlarining chegaralangan soni - olinayotgan 
katta hajmdagi bilimlaming mazmuni olam ning haqiqiy ko‘ri- 
nishini, qismlarining o ‘zaro bog liqhgmi aks ettirish bilan to id i­
rish mumkin;
. juda muhim b o ig an o‘qish, yozish va sanoq ko‘nikmalarini 
shakllantirish zam rati.
Bu naisalar xuddi fanlarga bo'Iinib, o'qiüshni talab qiladi- 
gangao'xshaydi. Lekin o‘qish va matematikaga o'qitishning an’ana­
viy tajribasi ham keng integratsion imkoniyatlar haqida dalolat 
beradi. Bunda o ‘qish fan sifatida o z ichiga faqat badiiy matnlami 
emas, tarix, tabiatshunoslik bo yicha m atenaiiam i oladi. M atem a­
tika arifmetika, algebraik va geom etr k m ateriallarini o ‘z ichiga 
oladi. Bunday integratsiya muhim ko nikmalar hosil qilishga xa­
laqit bermaslik, aksincha, ulanii shaMlantiiishga kafolat beradi.
Robert Karlosning aytishicha, boshiang'ich m aktab faqat 
o q|sh, yozish va sanashni o rgatibgina q „ ,„a sd an , bundan ham 
muhimroq va kattaroq masalani amalga oshirishi keiak. Chunki 
har bir bola shakllantirish davrida u„¡„g ¡„,ei,¡.k,ual faolligini 
ragbatlantirish, tabiiy qobiliyati singan uning keyingi muvaf- 
laqiyatlan uchun juda muhimdir.
Integralsiyalangan kuislami shu yoshdagi bolalaiga tushunarli
va qjziq bo lishi uchun bayon qilishnmg
etishumg yo'llan amaUyotda tekshmlgan e„g 
^^i^wami ishlab
chiqishda hamda o'qituvchilar tayyorlas|,„i^ maxsus tizimidadir.
23

---

Hozirgi kunda b o sh lan g ich m aktab ta iim in i integratsiya 
qihsh haqida ko‘p gapirilayapti. Bu tushunarli — kichik maktab 
o ‘quvchisi atrofidagi olamni bir butunligicha qabul qiladi. Uning 
uchun tabiatshunoshk, rus tili, musiqa va boshqa o ‘quv fanlari 
nomi emas, balki atrofidagi olam obyektlarining tovushlar, ranglar, 
hajm larning turh-tum anligi qiziqarlidir. Bolalarning tabiat va 
kundahk hayotdagi barcha narsalam ing bogiiqligini ko'rishga 
o ‘rgatish kerakligini o ‘qituvchi sezadi, biladi. Shunday ekan ta iim
integratsiyasi hozirgi zamon talabiga javob beradimi? Bu masala 
qanday yechihshi kerak, uning mohiyati nimada?
T a iim n i integratsiyalash fikri xalq ta iim id a tabaqalashti­
rish va individuallashtirish bilan birga muhokama qilina boshlandi. 
Agar kichik maktab taiim in i tabaqalashtirish asosida kitob, darslik 
va boshqa adabiyotlar bilan mustaqil ishlashga tayyorgarlik d a­
rajasi ham da kichik maktab yoshida qiziqishlarni faol shakllanti- 
rishni taqozo etsa, integratsiyaning asosi qilib, turh fanlarni 
0
‘r­
ganish obyektlari boig an b a’zi umumiy tushunchalam i chuqur­
lashtirish, aniqlashtirish va kengaytirish mumkin.
T a’hm ni integratsiyalashning asosiy maqsadi — boshlangich 
maktabdayoq tabiat va jamiyat haqida yaxshi tasaw ur asoslarini 
qo‘yishi va ulam ing rivojlanishi qonunlariga o ‘z m unosabatini 
shakllantirishdir. Mana shuning uchun kichik maktab o ‘quvchisi 
predmet yoki voqealik hodisalarning bir necha tom ondan ko ‘- 
rish muhimdir: mantiqiy va em otsional tom ondan, badiiy asarda 
va ilmiy ommabop maqolada, biolog, so‘z ustasi, rassom, m u­
siqachi nuqtayi nazardan va boshqalar.
Asosiy fanlarni o ‘zlashtirish va olamdagi bor narsalar qo­
nuniyatlarini tushunishda predm etlar ichidagi va predmetlararo 
aloqalarini o ‘rnatish ta ’limni integratsiyalashga yondashuvning 
metodik asosidh. Bunga turh darslar tushunchalariga ko‘p marta 
qaytish, ulami chuqurlashthish va boyitish, shu yoshga tushunarli 
boigan muhim belgilami aniqlash orqah erishish mumkin. Shunday 
qilib, yaxshi shakllangan tuzihsh va 
0
‘tkazish tartibiga ega boigan, 
tarkibiga shu o ‘quv predmetiga tegishh b o igan tushunchalar guruhi 
kiritilgan har qanday dars integratsiyaga asos qilib olinishi mumkin.
Lekin integratsiyalangan darsga boshqa fanlar, boshqa o ‘quv 
predmetlari bilan bogiiq tushunchalar tahlil qilinishining natija­
lari kiritiladi. Masalan, «qish», «sovuq», «bo‘ron», kabi tushun-