Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Peroksisoma
(mikrotanacha). Peroksisomalar. bir qavatli membrana bilan o`ralgan 
strukturalar bo`lib, kattaligi 0,3- 1,5 mkm dir. Struktura markazida nukleoid joylashgan. Bu 
nukleoid bakteriyadagi nukleoidga va umuman yadro strukturalariga aloqador emas. 
Peroksisomalarda, xususan, jigar hujayrasi peroksisomalarida nukleoid sohasida kristallsimon 
strukturalar bo`ladi. Bu strukturalar fibrilla va naychalardan tashkil topgan bo`lib, uratoksidaza 
fermentini saqlaydi. 
Peroksisomalar amyobada, tuban zamburug`larda (achitqida), o`simliklarning ba’zi bir 
embrional to`qimalarida (endospermda), umurtqali hayvonlarda esa asosan jigar va buyragida to-
pilgan. Kalamush jigarining har bir hujayrasida taxminan 70-100 peroksisoma bor. 
Peroksisomalar endoplazglatik to`r membranalari bilan yaqin aloqada bo`ladi. Ehtimol, 
endoplazmatik to`r kengaymalari sohasida peroksisomalar hosil bo`ladi. Usimlik hujayralarida 
bu organella ko`pincha mitoxondriya va plastidalarga yaqin yotadi. Dastlab peroksisomalar jigar 
va' buyrak hujayralaridan ajratib olingan. Peroksisomalar fraktsiyasida vodorod peroksidi 
metabolizmi bilan bog`lnq ferment-lar aniqlangan. Bular (oksidaza, uratoksidaza, a-aminokislota 
oksidazasi) yordamida H
2
O
2
va uni parchalaydigan katalaza hosil bo`ladi. Jigar peroksisomalari 
oqsilining 40% katalazadan iborat. H
2
O
2
zaharli modda bo`lgani uchun katalaza muhim himoya 
funktsiyasini o`taydi. 
Mikronaychalar
elektron mikroskop ostida glyutaraldegid bilan fiksatsiya qilingan 
kesmalarda shu asrning 60-yillarida topilgan. Mikronaychalar asosan oqsildan tashkil topgan 
bo`lib 
membrana tuzilishiga ega emas. 
Mikronaychalar aniq tuzilishga ega bo`lgani uchun ularni hujayraning boshqa 
komponentlaridan ajratish oson. U eukariotik hujayralarning hammasida bo`lib, bakteriyalar va 
boshqa prokariotik hujayralarda uchramaydi. Mikronaychalar sitoplazmaning muvaqqat 
tuzilmalarini (bo`linish dukini) hosil qilishi mumkin. 
Mikronaychalar - sentriola, bazal tanacha, xivchin va kiprikchalarning asosiy struktur 
birligi hisoblanadi. Mikronaycha (17-rasm 
a, b) 
to`g`ri, shoxlanmaydigan ichi bo`sh silindrdir. 
Uning tashqi diametri 24 nm, ichki diametri 15 nm bo`lib, devor qalinligi 5 nm ga teng. 
Mikronaychada devori zich joylashgan kattaligi 5 nm bo`lgan 
subbirliklardan 
tashkil topgan (17-
rasm, 
a).. 
Elektron mikroskop ostida, ko`ndalang kesmalarda asosan 13 subbirlik farqlanadi. 
Turli hujayralardan (sodda hayvonlarning kiprikchalaridan, nerv to`qimasi hujayralaridan, 
bo`linish dukidan) ajratib olingan mikronaychalarning ximiyaviy tuzilishi bir xil. 
Mikronaychalar o`zi uchun xarakterli bo`lgan oqsil - tubulinlardan tuzilgan. Tubulinlar ba’zi bir 
alkaloidlar (kolxitsin, vinoplastin) bilan birikish qobiliyatiga ega. 
Tozalangan tubulinlar GTF (guanintrifosfat) va Mg
++
bor muhitda mikronaychalar hosil 
qiladi. Kolxitsin esa mikronaychalar hosil bo`lishiga to`sqinlik qiladi yoki mikronaychalarni 
parchalab yuboradi. 

---

34 
17-rasm. A-Mikronaychalarning tuzilishi (sxema) (P. P. Antipchukdan, 1983). 
1-mikronaycha 
devorlarini 
hosil 
qiluvchi 
subbirliklarning 
joylashishi. 
2- 
mikronaychaning ko`ndalang kesimi. 3- kiprikcha va xivchinlarda mikronaychalarning 
joylashishi . B-Ingichka ichak prizmatik hujayrasi sitoplazmasidagi mikronaychalar. Elektron 
mikrofotogramma. X87.500, 1-mikronaycha. 
Sitoplazmatik mikronaychalar past haroratda (0°) depolimerizatsiyaga uchraydi. Turli 
mualliflar mikronaychalar bo`linish dukini hosil qilishi, hujayrada tayanch funksiyasini bajarishi 
yoki hujayra ichida moddalar tashilishida ishtirok etishini e’tirof etadilar.