Ikkinchi bob

Mavzuning o‘rganilganlik darajasi. Alisher Navoiyning nutq madaniyati va odobiga oid qarashlari keng rejada, maxsus tadqiq qilingan emas. Ammo o‘zbek tili nutq madaniyati va uslubiyatiga oid tadqiqotlarda², nutq madaniyati va notiqlik san’atiga doir o‘tmish sharq notiqligiga oid ishlarda¹, qo‘llanmalarda², ba’zi risolalarda³ Navoiyning nutq madaniyati va odobiga oid qarashlari yuzasidan yozilgan bir qator maqolalarda⁴ ba’zi mulohazalar bildirilgan. Shuningdek, hozirga qadar buyuk allomaning “Hayrat ul-abror” dostoni ko‘proq adabiyotshunoslik nuqtayi nazardan tadqiq etilgan. Dostondagi shoirning nutq madaniyati va odobiga oid qarashlari tilshunoslik nuqtayi nazardan maxsus tadqiq etilgan emas.
Ishning maqsadi va vazifalari. O‘zbek adabiy tilining bugungi taraqqiyot darajasi uning tarixiy rivojlanish bosqichlari bilan belgilanadi. O‘zbek tili og‘zaki va yozma nutqining shakllanishida badiiy asarning tili va uslub xususiyatlarini diaxronik va sinxronik aspektda o‘rganish tilshunoslik fanining asosiy vazifalaridan biridir. Og‘zaki va yozma nutqning o‘sishi, uning zamirida asar tili muammosi o‘zbek filologiyasining hanuzgacha to‘liq hаl qilinmagan sohalaridan biridir. Bitiruv malakaviy ishi mazmun-mohiyati va bosh maqsadidan kelib chiqib, ish oldiga quyidagi vazifalar qo‘yildi:
– Alisher Navoiyning nutq madaniyati va odobiga oid qarashlarini tahlil qilish;
– “Hayrat ul-abror” dostonidagi nutq madaniyati va odobiga oid qarashlarini mutafakkirning boshqa asarlariga mazkur mavzuga doir qarashlari bilan qiyoslash;
– Alisher Navoiyning “Hayrat ul-abror” dostonididagi til va nutq birliklari masalasiga yondoshuvlari yuzusidan xulosalar bildirish;
–O‘rta asarlarda notiqlik mahorati va notiqlikka Navoiy tomonidan berilgan baholarni tadqiq qilish.
Ishning obyekti va materiallari. KURS ISHIning tadqiq obyekti Alisher Navoiyning nutq madaniyati va odobiga oid qarashlaridir. Tadqiq uchun materiallar shoirning 1987-2003 yillarda nashr qilingan “Alisher Navoiy mukammal asarlar to‘plami”dan olindi. Shuningdek, tadqiq jarayonida 4 jildlik “Alisher Navoiy asarlari tilining izohli lug‘ati” (Toshkent: Fan, 1983-1985) dagi mavzuga oid materiallardan ham foydalanildi.