Ijtimoiy siyosat

 
7.4. Sog„liqni saqlash 
Sog‗liqni saqlash masalalari jahon mamlakatlari ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishida muhim rol o‗ynaydi. Soliq to‗lovchilar mablag‗larining 
katta qismi sog‗liqni saqlash tizimini rivojlantirishga sarflanmoqda. 
Shunga qaramasdan sog‗liqni saqlash sohasida tibbiy xizmatlarning 
qamrov darajasi pastligicha qolmoqda. Jumladan, past daromadli 
mamlakatlar aholisining 90%i tibbiy xizmatlardan foydalanish huquqiga 
ega emas. Jahon aholisining bor-yo‗g‗i 39%i sog‗liqni saqlash tizimi 
xizmatlaridan foydalan oladi. Natijada tibbiy xizmatlarga sarflanadigan 
xarajatlarning 40%i mijozlar zimmasiga tushmoqda
174
.
Davlat o‗z fuqarolarining sog‗lig‗i uchun mas‘ul hisoblanadi. Ushbu 
holat aksariyat rivojlangan mamlakatlarda davlat xarajatlari tarkibida 
sog‗liqni saqlash xarajatlarining yuqori ulushga ega ekanligida namoyon 
bo‗lmoqda.
Sog‗liqni saqlash tizimini moliyalashtirishning quyidagi modellarini 
ajratish mumkin
175
: 
-
soliqlarga asoslanadigan; 
174
World Social Protection Report 2014/15./15. 
175
Social Policy an Introduction-Forth edition/ Ken Blakemore, Louis Warwick-Booth/Open University Press/UK 
2013. 

---

207 
-
davlat sug‗urtasiga asoslanadigan; 
-
xususiy sug‗urtaga asoslanadigan. 
Buyuk Britaniya Milliy sog‗liqni saqlash xizmati (National 
Healthcare System) tadqiqotchilar tomonidan ijtimoiy ta‘minotning asosi 
sifatida ko‗rib chiqiladi. Buyuk Britaniyada tibbiy xizmatdan foydalanish 
huquqi barcha fuqarolar uchun joriy etilgan bo‗lib, tibbiy ko‗rikdan 
o‗tish, telefon orqali maslahatlar olish, terapevt ro‗yxatida turish va 
boshqalar bazaviy huquqlar hisoblanadi. Shu bir vaqtda dori-darmonlar 
olish uchun faqat vrach tavsiyasi zarur. Milliy sog‗liqni saqlash xizmati 
tarixan universitetlar qoshidagi kasalxonalarda shakllangan va 
rivojlangan. Jahon banki ma‘lumotlargiga ko‗ra Buyuk Britaniyada 
2012-yilda kasalxonalarda ko‗rsatiladigan tibbiy xizmatlar uchun jami 
sog‗liqni saqlash xarajatlarining 83%i sarflangan va ushbu ko‗rsatkich 
mamlakat YaIMning 9,4%ini tashkil etgan. Umumiy tibbiy amaliyot 
aksariyat kasalliklarga (kasalliklarning 95%i) qarshi kurash olib 
borilayotganligiga qaramasdan sog‗liqni saqlash xarajatlarining 10%ga 
yaqin qismigina sarflangan
176
. 
Buyuk Britaniyada soliqlarga asoslangan moliyalashtirish tizimi 
amal qiladi. Shu bilan bir vaqtda mamlakat aholisining 10%idan ortig‗i 
xususiy tibbiy sug‗urta tizimidan foydalanadi. Mamlakatda birgalikda 
amalga oshiriladigan to‗lovlar – dori-darmonlar, kasalxonada 
mashinalarni parkovkalash uchun ham to‗lovlar mavjud.
Sog‗liqni saqlash tizimi xizmatlari boshqa tovarlar va xizmatlardan 
tubdan farq qiladi. Cog‗liqni saqlash xizmatlari talabni yuzaga keltiradi. 
Masalan, rak kasaliga qarshi ishlab chiqilgan yangi dori odamlarning 
hayotini saqlab qolmasa-da, yangi doriga bo‗lgan ishonch talabni 
shakllantiradi. Tibbiy xizmatlar bozori xususiy to‗lov qobiliyatiga 
asoslanganligi bois davolanishga muhtoj kishilarning tabaqalanishiga 
olib keladi. Kam ta‘minlangan kishilar, imkoniyati cheklanganlar, 
bolalar va keksa kishilar sog‗liqni saqlash xizmatlariga ehtiyojlari yuqori 
bo‗lsa-da, ularda xususiy tibbiy sug‗urta yoki tibbiy xizmatlar uchun 
bevosita to‗lovlarni amalga oshirish imkoniyati past bo‗ladi. 
Aksariyat rivojlangan mamlakatlarda ko‗pchilik sog‗liqni saqlash 
ijtimoiy birdamlikning asosi bo‗lib, uni inson huquqlari sifatida ko‗rib 
chiqish zarur, deb hisoblashadi. Jamiyatda sog‗liqni saqlash 
xizmatlaridan aholining barcha qatlamlari birday foydalanish imkoniyati 
yaratilishi zarur. 
176
Paul Spicker. Social policy. Электронный ресурс. 
http://www.spicker.uk/social-policy/health.htm
 . 

---

208