|
O’zbekiston Respublikasi Oliy va O`rta Maxsus Ta`lim Vazirligi
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O`zbekiston Milliy Universiteti
TARIX FAKULTETI
MUSTAQIL ISHI
MAVZU : “AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR DAVRIDA ME’MORCHILIK”
Bajardi: Abdumannonov o.
Tekshirdi : Xidirov A.
Toshkent 2013
REJA:
1. Amir Temurning me`moriy inshootlar qurishga e`tibori.
2. Me`morchilikdagi siyosiy maqsadlar.
3. Temuriylar davri me’moriy inshootlari tavsifi.
4. Amir Temur tomonidan barpo etilgan bog’lar.
5. Temur va Temuriylarning me’moriy merosi.
Kirish
“Yevroosiyo tarixida XV asr – ulkan yaratuvchanlik ishlari amalgam oshirilgan, buyuk geografik kashfiyotlar qilingan, ulug’ shaxslar davri bo’ldi. Muzaffar jangchi, ulkan, lekin tarixan qisqa muddat hukm surgan saltanat barpo etgan sohibqiron Amir Temur ana shunday siymolardan biri edi. Amir Temur bunyodkorlik faoliyatida o’chmas iz qoldirgan narsa uning asrlar osha yetib kelgan betakror me’moriy yodgorliklaridir. Amir Temur zamonasida yaqqol namoyon bo’lgan bunyodkorlik va hamkorlik ruhi bizga yaxshi namuna bo’lib hizmat qilaversin”.1
Temur amri bilan bunyod etilgan me’moriy obidalardanfaqat ayrimlarigina saqlanib qolgan. Aslida ularning soni beqiyos darajada ko’p bolgan – bu haqda XV asr va undan keyingi mualliflar guvohlik beradi. Obidalarning hozirgacha saqlanib qolganlari ham aksari haroba holida. Shu ahvolda ham ular XVII asr muallifi Malihoning so’ziga ko’ra Temurning Shahrisabzdagi Oqsaroy peshtoqiga yozdirgan “Kimki bizning kuch qudratimizga shubha qilsa, bizning binolarimizga boqsin” degan shiori yaqqol dasdiqlab turibdi. Temur uchun uning topshirig’iga ko’’ra bunyod etilgan inshootlarning ulug’vorligi siyosiy sohadagi vazifalardan biri edi. Samarqand va Muvaraunnahrning boshqa shaharlarida Temur davrida amalgam oshirilgan qurilish beqiyos ko’lam kasb etdi. Bunda avvalambor shahar qurilishida istehkomlar barpo qilish, shoh ko’chalarni tartibga solish, aniq uyushirilgan me’moriy majmualar bunyod etishbo’yich ulkan tadbirlar amalgam oshirildi. Shu yo’nalishdagi asosiy ishlar Samarqandda jamlandi.
Temuriylar sulolasi yaratgan arxitektura yodgorliklari Misr, Xitoy, Hindiston, Gretsiya, Italiya kabi davlatlarda yaratilgan arxitektura obidalaridan aslo qolishmaydi.
Ijtimoiy-diniy ahamiyatga ega bo’lgan masjid, madrasa, maqbara yoki dunyoviy hokimiyatning timsoliga aylangan hukmdorlarning saroylari va aslzodalarning qarorgohlari singari inshootlarda temuriylar davri me’morchiligining eng yuksak yutuqlariyorqin namoyon bo’ldi.yirik shahar va islom rivojlangan joylarda, ayniqsa eng yaxshi ijodiy kuchlar jamuljam bo’lgan poytaxtlarda – Samarqandda va keyin Hirotda
1 Karimov I.A. “Amir Temur davridagi bunyodkorlik va hamkorlik ruhi bizga namuna bo’laversin” // Amir Temur fahrimiz, g’ururimiz. Toshkent “O’zbekiston” 1998. 30-bet
juda yaqqol ko’zga tashlanadi. Saltanatning asosiy siyosiy, iqtisodiy va madaniy
markazi Samarqand edi, uni bezatishga Temur alohida ahamiyat bergan, shahar markazi
ham shunga yarasha edi.
Temur muarrixlaridan birining yozishicha, u poytaxtni “bag’oyat xushmanzara, jannatmonand yerda joylashgan Samarqandga ko’chiradi. Ajoyib dashtlari, go’zal daraxtzorlari, maftunkor inshootlari, so’lim kanallari bo’lgan bu beqiyos shahar saltanatning noyob javohiri va boshqa shaharu qishloqlar havas qilgudek maskanni (Temur) davlatni boshqaruv markaziga aylantirib poytaxt qildi, qal’a va hisor qurilishini, ulug’vor inshootlar va tillakor saroylar bunyod etishni buyurdi”.
Temur va temuriylar davrida masjidlar butun musulmon olamida bo’lganidek, ular turli mavqeda edi. Shaharlarda jo’me masjidlari eng muhim rol o’ynagan. Bu yerda juma namozini o’qish uchun juda ko’p odam to’plangan, lekin kundalik namozlar ham o’qilgan. Shahar chekkasida odatda namozgoh (musallo, iydgoh) bo’lgan, yildagi ikkita bosh bayram – Ramazon va Qurbon hayit kunlari shahar va yaqin atrof aholisi shu yerga yig’ilgan. Guzar masjidlari mahalla jamoasiga kundalik namozlar uchun hizmat qilgan, qishloq masjidlari ham shunga o’hshash edi. Qabristonlardagi va ziyoratgoh joylardagi masjidlarning mavqei alohida bo’lgan.
Madrasa – oliy diniy o’quv yurti. Temur davrida Samarqandda faqat ikkita madrasa qurilgan edi, xolos. Ikkovi ham mo’jazgina va sulolaviy dahmalar bilan bog’liq bo’lib, Go’ri Amir va Saroymulkxonim madrasalaridir.Ulug’bek va Shohruh davrida esa madrasalar safi ancha ko’paydi.
Maqbaralar – hukmron honadon a’zolari va mashhur diniy arboblarning qabri ustiga qurilgan.ular gumbaz markazda yoki ko’pincha peshtoq ustida bo’lishiga qarab, ikki hil tuzilishga ega edi. Marhumlar yer ostiga qo’yilgan, qabrlarning tartibi esa yuqorida sag’anada takrorlangan.
Xazira – ziyorat va dafn marosimlari uchun mo’ljallangan va hovli atrofiga qurilgan inshootlar majmuasi. Temur davrida Shahrisabzda (1389-1400) va Shohruh davrida Hirotda (1427) ikkita ajoyib xazira barpo qilindi. Shahrisabzdagi yodgorlik “Dor
Do'stlaringiz bilan baham: |
