Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

4.4.5. Rele himoyasi. 
Hozirgi zamon murakkab elektr tizimlarida hamda elektr mashinalar va 
apparatlar ekspluatatsiyasida takomillashgan va mustahkam qurilmalar — relelar 
keng qo‘llanilmoqda. 
Ularda kirish (boshqarish) kattaligi o‘zgarganda chiqish kattaligi darhol 
o‘zgaradi, natijada chiqish kontaktlari yo ulanadi (boshqarilayotgan zanjirda tok 
paydo bo‘ladi), yoki uziladi. Boshqarish apparatlari bilan birgalikda ishlaydigan 

---

236 
himoya relelarining vazifasi buzilishga olib keluvchi ish rejimlarida elektr 
sistemalarni, dvigatellarni va boshqa elektr kurilmalarni buzilishdan saqlashdir.
Qabul qilish elementlarining ishlash prinsipiga ko‘ra relelar:

elektromagnit,

induksion,

qutblanuvchi,

magnitoelektrik,

elektrodinamik

elektron turlarga bo‘linadi.
Kirish parametrlariga qarab relelar: 

tok relesi,

kuchlanish relesi,

issiqlik relesi va boshqa turlarga bo‘linadi. 
Ayrim hollarda bitta rele yordamida bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan bir nechta 
zanjirlarni boshqarish talab etiladi. Bunda oraliq relelar ishlatiladi. Relening 
ishga tushish vaqti 0,05 — 0,25 s. 
Elektromagnitli relelar
ko‘proq tarqalgan bulib, ular boshqarish 
chulg‘amidagi tok (kuchlanish) o‘zgarishidan ta’sirlanadi. Ishlab chiqarishda 
keng qo‘llaniladigan elektromagnitli relening sodda ko‘rinishi 4.4.2-rasmda 
tasvirlangan.
U qo‘zg‘aluvchan yakor /, o‘zak 
2, 
elektromagnit chulg‘ami 
3, 
magnit 
o‘tkazgich 
5, 
qaytaruvchi prujina 
4, 
normal ochiq kontaktlar 
6 
va magnitsiz 
o‘zakcha 7 dan iborat. Elektromagnit chulg‘amidan o‘zgarmas yoki 
o‘zgaruvchan tok o‘tganda yakorni tortuvchi elektromagnit kuch vujudga 
keladi. Bu vaqtda qaytaruvchi prujina teskari ta’sir ko‘rsatuvchi moment hosil 
qiladi. Qo‘zg‘aluvchan kontakt yassi kontakt prujina 
8 
orkali yakorga 
mahkamlangan. Elektromagnit chulg‘ami boshqarish zanjirining bir qismi 
bo‘lsa, kontaktlar esa ijrochi zanjirning bir qismidir. 

---

237 
4.4.2-rasm. Elektromagnitli rele. 
Elektromagnit chulg‘amidan tok oqib o‘tganda magnit maydoni vujudga 
keladi. Maydonning magnit oqimi o‘zak, magnit o‘tkazgich hamda yakor orqali 
tutashadi va yakorni o‘zakka tortadi. Bu vaqtda o‘zakka mahkamlangan 
qo‘zg‘aluvchan kontakt qo‘zg‘almas kontaktga ulanadi. Natijada ijrochi zanjirda 
kontaktlar ulanadi va ijrochi mexanizm ishga tushadi.
Kontakt prujina