Ibn Hazm, 10-asr olimi, Ispaniyada, Kordobadagi qo’lyozmalarga ko’ra

Al-Kindining 9-asrda yozgan “Kriptografik xabarlarni yechish bo’yicha qo’llanma”sidan parcha.

a b c d e f g h i j k l m o n p q r s t u v w x y z


Harflarning matnda uchrashi ehtimolligini ifodalovchi diagramma

Ikkinchi Jahon Urushida kodlangan xabarlarni yozish uchun ishlatilgan Enigma mashinkasi

10 Urush va qurollanish


Harbiy nizolar 13-asrga kelib ancha chigallashdi, muhokama-yu munozaralar granata, bomba, miltiq,raketa, zambarak, torpedolar bilan harakatlanishni taqozo etdi. Harbiy texnologiyaga oid muhim asarlardan biri—suriyalik olim Hasan al-Rammahning “ Chavandozlik va samarali jang qurollari haqida kitob”i 1270-yillar atrofida yozilgan. U turli xil qurollar diagrammasi, ichki tuzilishi haqidagi rasmlar bilan to’la, masalan, birinchi hujjatlangan raketa to’g’risida ma’lumotlar bor. Bu raketaning modeli hozirda Vashingtondagi Milliy Havo va Koinot Muzeyida saqlanadi.

Xitoyliklar birinchi bo’lib poroxni ixtiro qilishgan. Ular porox tarkibiga selitra qo’shishni ommalashtirishgan, lekin uni faqat alanga hosil qilish ishlaridagina ishlatishgan. BBCning “Qadimgilar biz uchun nimalar qilishgan?” ko’rsatuvida Amaniy Zain aytganidek, musulmon kimyogarlar poroxning kuchli, yaxshi o’ylangan formulasini topishgan va uni birinchilardan bo’lib ishlatishgan.
Xitoyliklar uni portlatish uchun ishlatishmagan, chunki ular yo to’g’ri proporsiyani olisholmagan yoki kaliy nitratni tozalash usulini

aniqlasholmagan. Bu 1412-yili Huo Lung Ching portlashlar uchun mukammal proporsiyalar haqidagi kitobini yozmaguncha amalga oshmadi. 100 yillar oldin, Hasan al-Rammahning kitobi kaliy nitratni tozalab, ajratib olish haqidagi birinchi qo’llanma edi va unda yana porox tayyorlashning ko’plab retseptlari yozilgan edi.