Ibn Hazm, 10-asr olimi, Ispaniyada, Kordobadagi qo’lyozmalarga ko’ra

Hasan al-Rammah o’zining “ Chavandozlik va samarali jang qurollari haqida kitob”ida kaliy nitratni tozalash jarayonini to’liq tavsiflab bergan.
Hasan al-Rammahning qo’lyozmalari ko’plab porox tayyorlash usullarini o’z ichiga oladi.

11 Ijtimoiy fanlar va iqtisodiyot


Islom sivilizatsiyasining oxirgi olimlaridan biri Ibn Xaldun bo’lgan. Uning oilaviy tarixi, yozganlari va hayot tarzi o’rta asr Islom imperiyasi qulashi va inqirozi sabablarini aks ettirgan. Olim 1332-yili Tunisda tug’ilgan va 1406-yili Karioda vafot etgan, u imperiya qanday qilib tanazzulga yuz tutgani haqida bir qancha ma’lumotlar qoldirgan.

U bu ishni birinchi bo’lib, turli bosqinchilar, ularning imperiya zaiflashishiga qo’shgan hissalari va qanday qilib ajdodlarning dushmanlarga qarshi kurashgani haqida ma’lumot to’plashdan boshlagan. Xristian ispanlar ularning ota-bobolaridan qolgan uylarni egallash maqsadida bostirib kelishguncha—1248-yilgacha, Ibn Xaldunning ajdodlari Seviliyada yashagan. Uyni dushmanlar bosib olishgandan keyin, ular Janubiy Afrikaga qochishga majbur bo’lishadi, va bu yerda olimning ota-onasi vabodan vafot etadi.
Ibn Xaldun keyin ona shahri Tunisni Misrga borish

Ibn Xaldunning “Muqaddima” kitobi

uchun 1382-yili tark etadi, unga oilasi ergashadi, lekin olimning oilasi boshqa bir ofat—qaroqchilarga uchrab, halok bo’lishadi. Ular o’ldirilgan yoki asir olingan bo’lishi mumkin, va olim ularni boshqa biror marta ko’rmagan, agar bunday bo’lmaganda oilasi haqida asarlarida keyinchalik yozgan bo’lar edi. Ibn Xaldun hayotining oxirgi yillarini porloq Islom sivilizatsiyasining oxirgi yillari deb hisoblashimiz mumkin.

“ Insoniyat turlarni yo’qolib ketmasligi uchun birlashishi, hamkorlik qilishi kerak va buning uchun ular tabiatan kerakli narsalar bilan ta’minlanishgan. Ularning mehnat qilishi deganda, guruhlar va yakka shaxslarning yashab qolishi uchun asosiy, kerakli mahsulotlar yaratishi tushuniladi. Qayerda odamzot to’p bo’lib, ko’p bo’lib yashasa, mashg’ulotlarni bo’lishib olish mumkin bo’ladi, hayotning barcha sohalarida yangilanish va yaxshilanishlar vujudga keladi. Natijada—umran ( sivilizatsiya yoki madaniyat ma’nosini beradi), aqliy muvaffaqiyat va buyuk samaradorlikka erishiladi, lekin yana xordiq chiqarish va hashamdorlik uchun xohish ham ko’payadi, bu esa o’zi bilan tubanlashish va tanazzul urug’larini olib keladi”.