Ibn Hazm, 10-asr olimi, Ispaniyada, Kordobadagi qo’lyozmalarga ko’ra

Chapdan: Ibn Battuta o’zining “Rihla”sini aytib yozdiryapti; xatarli daradan o’tib ketishyapti; o’zining tuyasi bilan ketyapti.

Ibn Battutaning merosi bugungi kunda Dubayda joylashgan; uning merosi yana dunyoning eng yirik, olim nomiga qo’yilgan katta savdo markazini, nemis qo’shiqchilari gruppasi Embryo tomonidan aytilgan “Bag’doddan zarba” albomini ham o’z ichiga oladi.

• 
  Ibn Battuta
  

Ibn Battuta endigina 21 yosh payti, 13-iyun 1325-yil Morokkoning Tanjer shahridan Makkaga 3,000millik safarga eshak ustida yo’lga chiqadi. U oilasi, do’stlari, vatanini qoldirib, 29yil ularni ko’rmaydi. Ba’zi tanishlarini ketganidan keyin umuman ko’rmaydi, chunki u qaytgunicha shaharga vabo yetib kelgan edi. U yayov yurib, 7,500mildan ortiq masofani suzib, ulov minib, musulmon imperiyasining to’rtta burchagini aylanib chiqadi, 40dan ortiq mamlakatlarni kezib chiqadi; shuning uchun uni ko’p odamlar uni musulmon Marko Polo deb ta’riflashgan. Olim o’rta asr dunyosi haqida yozib qoldirgan, shuning uchun bugun biz o’sha davrda Afrikaning Sahroyi Kabiri janubidan Misr va Suriyaga oltin olib o’tilgani, sayyoh-ziyoratchilar Makkaga davomli ravishda kelib-ketib turgani, Maldiv orollaridan G’arbiy Afrikaga chig’anoqlar jo’natilgani, Xitoydan g’arbga qog’oz pul va sopol buyumlar

keltirilgani haqida ma’lumotlarga egamiz. Ibn Battuta shayx va sultonlar, bilimdon odamlar va ziyoratchilarga qo’shilib, teri va mum, oltin, qovun, ipak va fil suyagi kabi mahsulotlarni tashishda ishtirok etgan. U sultonlar va imperatorlar huzurida qozilik lavozimida ishlagan, taqvodor musulmon sifatida vazifasini adolatli ado etib, Damashq va Kario kabi shaharlarda odamlarning hayot tarzini o’rgandi.
Payg’ambar Muhammad(s.a.v.) “Ilm talabida bo’ling” deganlar, va buni Battuta amalda ko’rsata oldi. Uning sayohati ibodat, biznes, sarguzashtlardan iborat bo’lib, juda ajoyib o’tgan. U haqiqiy musulmon sifatida 14-asrda Yevrosiyo hududida o’rnatilgan boshqaruv qonunlarini( tenglik, sahovat, savdo-sotiq, fuqarolik, ilm olish va adolatga oid) tushunib yetgan. Deyarli 30yildan keyin o’z ona zaminiga qaytganida, u mashhur yo’lovchi sifatida tanildi, ekzotik yerlar va uzoq o’lkalar haqida hikoyalar aytib berdi. Hatto ba’zilar uning bu joylarga safar qilib kelganiga ishonishmagan. Keyinchalik Fes sultoni Abu ‘Inan undan hamma tajribalaridan kelib chiqib,“Sayohatnoma” yozishni so’raydi, bu qirollik kitobi sifatida e’tirof etilgan, undan so’ng esa Ibn Juzay keyingi ikki yil davomida bu topshiriqni davom ettiradi.
Olim bizga shu kungacha yozilgan kitoblar ichidagi eng buyuk tarixiy manbalarni qoldirib ketgan; masalan, uning G’arbiy Afrikada joylashgan Mali davlatining o’rta asrlardagi ko’rinishi haqidagi ma’lumotlari bugungi kunda bizdagi shu mavzuda yozilgan yagona manbadir. Shunday qilib, biz dunyoning 14-asrdagi ahvolini bilishimizda olimning beqiyos hissasi bor.