I ноосфера – табиат тара³³иётининг янги бос³ичи



Download 1,16 Mb.
bet16/87
Sana04.04.2023
Hajmi1,16 Mb.
#924756
TuriЛекция
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   87
Bog'liq
Ноосфера, геосиёсат ва мафкура

Такрорлаш учун саволлар.



  • Редукционизм услуби нимани англатади?

  • Редукционизм услубидан ижтимоий фанларда фойдаланиш мумкинми?

  • Ёпиқ ва очиқ системалар ташкилланишининг ўзига ҳос ҳусусияти нима?

  • Нарса ва ҳодисалар ўзгаришининг интервалини ўрганиш деганда гима назарда тутилади?

  • Тириклик оламидаги тескари алоқа мурвати (механизми) нимани англатади?

  • Ривожланиш майллари диалектикаси масалага қандай ёндашишни такоза этади?

  • Энергиянинг сақланиш қонунини вариацион (тавақавий) изоҳлаш, деганда нима назарда тутилади?

  • Тирик организмлар ривожи алгоритмини изоҳлаб берининг!

  • Материя социал даражасидаги ташлаш тамойили нимани англатади?

  • Тирик табиатда энергия диссипацияси (ажралиш) тамойили қандай амал қилади?

Хотира ва унинг генезиси.
М
Генетик хотиранинг юзага
келиши ва такрорий алоқалар.
аълум б´лдики,
Ердаги барча ҳодисалар Коинотимизда ҳаракат іилаётган іонун (іоида)лар ягона тизимига б´йсунадиган материя ´зини-´зи ташкиллаш умумий жараёнларининг хусусий к´ринишларидан иборат экан. Биз кузатаётган ва иштирок этаётган юмушларнинг барчаси бугунгача эгаллаган билимларимиз ва баҳолаш мезонларимизга мувофиі келадиган ягона синергетик оламий жараёнларнинг айрим іисмларидир, холос.
Ердаги Оламимиз бутун тара³³иёти турли ³арама-³арши жиҳатлари ва зиддиятли майлларининг тасодифий сабабларининг узлуксиз µаракати вазиятида муайян бар³арор структураларнинг барбод б´лиши ва янгиларининг вужудга келиши учун шароит яратишдан иборат мураккаб кураш сифатида намоён б´лади. Ердаги нотирик жисмлар билан Космос ´ртасида боғли³лик µа³ида ани³ билимларимиз етарли б´лмаса-да, аммо бундан 3,5-4 миллиард йиллар му³аддам таш³и ³увват (энергия) ни, аввало фотосинтез таъсири ёрдамида Јуёш энергиясини ўзлаштиришга ниҳоятда ³обилиятли б´лган материя ташкилланишининг сифат жиҳатидан фар³ ³иладиган шакли пайдо бỹлгани исботланганини биламиз. Бу шакллар ´з гомеостазисини са³лашда µаддан таш³ари ³обилиятга эга б´лган. Буларни фанда прокориотлар деб аталади. Улар деярли ³айнаб ётган oкеан, ниµоятда сейсмик фаоллик ва ³ис³а т´л³инли радиациянинг жуда ю³ори даражаси шароитида, Ерда азон ³атлами б´лмаган чоғда миллиард йилдан ортиқроқ ва³тда мавжуд б´лганлар. Афтидан, ерда мавжуд организмлар ичида прокориотлар энг «µаётчан» б´лган к´ринади, зеро улар амалда ´лмас б´лганлар ва прокориотлар Планетамизда газ булутларини µосил этиб, эукориот типидаги ва кислород билан нафас оладиган мавжудодлар яшаши учун шароит яратиб кетдилар. Бу хол эукариотлар учун таш³и энергиядан самаралиро³ фойдаланиш имконини вужудга келтирди. Эукориотлардан бу шаклнинг генетик хусусияти сифатида индивидуал ´лимнинг вужудга келиши натижасида бош³а энергиядан фойдаланиш самараси жуда к´пга ошди. Бу хол тирик организмларнинг ´з ривожи учун мутла³о янги имкониятларни пайдо ³илди.
Абадийликни й´³отиш ва ´лимга доҳил б´лиш эволюция янги механизмлари шаклланиши ва табиий танланиш интенсив тус олишига сабаб б´лди. Эукориотлардан бошлаб турларнинг такомиллашуви тезлашиб, уларнинг хилма-хиллиги шиддатли равишда ´сди. Индивидуал µаёт ´лчовли б´лган мавжудотлар ´з ирсиятларини са³лаб ³олишлари учун хотиранинг махсус шакли керак эди. Шу боисдан зарур ирсий информацияларни узатадиган генетик код юзага келди. Бу код т´ртта ҳарф – нуклеотдан иборатдир. Генетик хотиранинг юзага келиши бутун эволюцион жараёнлар интенсив (шиддатли) тус олишига сабаб б´лди. Ниҳоятда шаф³атсиз ра³обат ва табиий танланиш шароитига бардош беришга имкон туғдирдира олмайдиган ирсий информацияга эга б´лган турлар, афтидан, ўзидан-ўзи йўқ бўлиб кетдилар. Агар бошқа планеталарда ҳаёт мавжуд б´лса, улардаги ирсий хотира Ердагидан бош³ача б´лиши µам мумкин.
¥аёт эволюциясида асаб тизими ривожланиши тарихи алоҳида роль ´йнайди. Чунки бунда ´з бар³арорлигини, ´з гомеостазисини са³лашга интилишдан аввал ма³сад ³´йиш ва ма³садли фаолият юзага келади. Тирик организмлар ёки организмлар тизими ´з гомеостазисини са³лашга ҳаракат қилганда, улар мавжудлик чегараларини кенгайтиришга интилишлари билан тавсифланади. Бунга икки й´л билан эришиш мумкин:
а) организм ỹзининг жуда мураккаб шароитларда яшаш, яъни ỹз ички имкониятларидан фойдаланиб, гомеостазиси доира зонасини кенгайтириш ҳисобига;
б) хавфли чегараларни силжитиш ва ташқи муҳит параметрларини ỹзгартириш ҳисобига.
Тирик организмлар ỹз гомэостазисларини сақлашлари учун организм ва ташқи мухит ҳолатларидан дарак бериб турувчи рецепдор - датчикка эга бỹлади. Сỹнгра, датчик орқали олинган информация қайта ишланиб баҳолангач, қилинган тахлиллар асосида муайян қарорга келинади. Бу функцияни асаб тизими бажарадики, уни бемалол организмни бошқариш тизими дейишимиз мумкин. Бундан ташқари организмни бошқаришда эндокрин тизим ҳам иштирок этади.
Организмни бошқариш тизими функциясини тушуниш ва тадқиқ қилишдаги энг қийин томон - қарор қабул қилиш лаҳзаси ҳисобланади. Ҳудди шу жараёнда такрор алоқа ишга тушади. Нерв тизимининг шу функцияси туфайли организм «норма»дан кераксиз четга чиқишни тỹлдириш учун муайян ҳаракат мажмуасини яратади.
Организмлар гомеостазисини сақлаш учун салбий такрор алоқа албатта бỹлади. Шу билан бирга «прогрессив» эволюция учун, яъни янги сифатлар пайдо бỹлиши, организмлар мураккаблашувининг ỹсиши, хилма-хиллик даражасининг кỹпайиши учун яна ижобий такрор алоқалар ҳам керак. Улар изланишни кенгайтириш, ỹзгарувчанликнинг яширин имкониятларидан янада кỹпроқ фойдаланишга ёрдам беради. Шундай қилиб, ҳар қандай организм ҳам салбий, ҳам ижобий такрор алоқалардан фойдаланиш имкониятига эгадир.


Download 1,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish