И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

12.1-расм. Тизимни ишлаб чиқишда муваффақиятнинг критик 
омилларини ишлатиш 
12.1-жадвал 
Ташкилотнинг мақсадлари ва муваффақиятнинг критик омиллари 
Масалан 
Мақсад 
CСФ 
Фойда олиш 
Акция 
ҳисоб-китоблари 
бўйича фойда олиш 
Автомобил саноати 
Инвестициялашдан фойда 
Капитал шакли 
Етказиб 
беришни 
сифатли тизими 
Бозор улуши 
Товар 
кетишини 
назорати 
Янги 
товарлар/хизматлар 
Бошқалар билан минтақавий 
интеграция 
Даволаш 
муасссаларига 
хизмат кўрсатиш 
Давлат 
муассасаларига мос келиши 
Янги қарорларни чиқишини 
назорат қилиш 
Соғлиққа сарфланадиган 
харажатлар 
Ходимлар, 
ресурслардан 
унумли 
фойдаланиш 
Ушбу таҳлил услубининг афзалликлари катта бўлмаган ҳажмдаги 
маълумотларни қайта ишлаш орқали корхона фаолиятини баҳолаш имконияти 
ҳисобланади. Саволларга фақат юқори поғонадаги менжерлар жавоб беради ва 
А менежернинг 
муваффақият 
омиллари 
B
менежернинг 
муваффақият 
омиллари 
C
менежернинг 
муваффақият 
омиллари 
D
менежернинг 
муваффақият 
омиллари 
Индивидуал 
таҳлил 
Муваффақият омиллари 
ҳақидаги битимларни ишлаб чиқиш 
Муваффақиятнинг критик 
омилларини аниқлаш 
Қарор қабул қилишга 
кўмаклашиш тизими ва 
маълумотлар базасини 
танлаш 
Ишлаб чиқиш учун 
муваффақият 
омилларининг 
ишланиши 

---

124 
саволлар ахборот биланишлаш ҳақида эмас, балки муваффақият омилларига 
тегишли бўлади. CСФ- услубида кўпроқ эътибор тайѐр ахборотга қаратилади.
CСФ-технологиясининг асосий камчилиги маълумотларни йиғиш ва 
таҳлил қилиш – тажрибий жараѐн бўлгани. Бу омилларни аниқ алгоритми 
мавжуд эмас ва шахсларни индивидуал фикрлари ва мақсадлари корхона 
фаолиятининг мақсад ва вазифаларига доимо мос келавермайди. 
Аввалги бобда келтирилган ахборот тизимининг каби ахборот тизимини 
ишлаб чиқишнинг мураккаблигини аниқ кўрсатади. Ҳақиқатан ҳам тизимдан 
фойдаланувчилар сони ортиши, тизимнинг мураккаб бўлишига таъсир этади. 
Фойдаланувчилар масштаби билан боғлиқ ахборот тизимининг 
мураккаблигига қараб мослаштиришга қуйидагича ѐндашилади: 
1. Индивидуал ахборот тизимлари бири киши учун мўллажланади. 
Фойдаланувчига стандаот саволлар:талаб этилаѐтган ҳисобот шакли, аниқлик 
даражаси, маълумотларни киритиш частотаси ва бошқалар. 
2. Гуруҳ учун мўлжалланган ахборот тизими барча фойдаланувчиларнинг 
масалаларини ҳал этиш керак. Бунинг учун барча фойдаланувчиларни 
қониқтирувчи дастурий таъминотни танлаш зарур.
3. Агар ахборот тизими фойдаланувчилари ташкилот (ходимлар бщйича, 
молиявий ахборот тизимлари ва ҳ.к) бўлса, алоқа воситалари, дастурий 
таъминот, техник таъминотни тўғри танлаш зарур. 
4. Ахборот тизими халқаро бўлса, юқоридагилар билан бирга электрон 
алоқа, ҳимоя кодлаш тизимларини ҳам ишлатиш ва тўғри танлаш зарур бўлади. 
Ахборот 
тизимини 
лойиҳалаштириш 
ахборотни 
ортиқчалигини 
камайтириш тамойили асосида амалга оширилиши керак. Бунинг учун 
қуйидаги воситалар ишлатилади: 
 Фильтрлаш. Бу кирувчи маълумотларни саралаш механизми бўлиб, у 
муҳимлиги ва зарурати бўйича тартиблаш қоидалари бўйича ишлашдир. Бу 
қоидалар ахборотни қабул қилувчи томондан ишлаб чиқилади.. 
 Ахборотни умумлаштириш. Одатда катта компания президентлари 
учун ташкилотда бўлаѐтган барча операциялар ҳақида билиши шарт эмас, аммо 
уларни умумий суммасини билиш муҳим. Шунинг учун компания президенти 
керакли ахборотларни тез илғаб олади. 
 Ҳисоботларни баъзи ҳолларда тайѐрлаш. Масалан омбордаги ҳом ашѐ 
ҳақидаги маълумотларни доимий етказиш шарт эмас, балки хомашѐ миқдори 
критик нуқтага келгандагина ҳисобот тайѐрланади 
Ахборот ортиқчалигини камайтириш бўйича режалар қуйидаги 
тадбирларни ўз ичига олади: ташкилот тузилмаси, менежменти ва ахборот 
технологияларини такомиллаштириш. 
Фойдаланувчи талабларини бажарувчи ахборот тизимлар турли техник 
воситалардан тузилган бўлиши мумкин. Уларни фаолияти учун тайѐр 
дастуриймаҳсулот ѐки дастур яратиш мумкин. Бунда ташкилот маблағларига 
қараб муқобил вариант танланади, яъни ахборот тизими яратишда зарур техник 
воситалар, дастурий таъминот, тизимчилар, дастурчилар, маслаҳатчилар ҳамда 
бир гуруҳ ходимларни ўқитишга кетадиган харажатларни ҳисобга олган ҳолда у 

---

125 
ѐки бу тизим воситалари танланади. Булар тизимни ишлаб чиқиш ѐки тайѐр 
тизимнихарид қилиш. Муқобил вариант танлангач, ахборот тизимини беш 
таркибий қисмлар – техник ва дастурий воситалар, маълумотлар, ходимлар... 
тизим татбиқ этилганидан сўнг ўзаро ҳаракати бўйича саволларга жавоб излаш 
керак. 
Янги ахборот тизимини татбиқ этиш жараѐнлари турли йўллар билан 
амалга оширилади: паралел, пилот, бирдан. 
Биринчи вариантда янги тизимни татбиқ этишда эски тизим билан бирга 
фойдаланиш таклиф этилади. Бу ҳолат татбиқ этиш муаммолари ҳал этилгандан 
сўнг тўхтатилади. Бу вариант қўшимча маблағ ва вақт талаб этади. Аммо янги 
тизим фаолияти пайдо қиладиган хатолар билан боғлиқ таваккалчиликларни 
камайтиради. 
Иккинчи вариант янги тизимни ташкилотнинг маълум бир бўлим ѐки 
филялига қўлланилишини таклиф этади. Кейинчалик тизим бутун ташкилотга 
тарқалади. Бу ҳам таваккалчиликни камайтиради, аммо бўлимни танлашда 
синчиклаб танлаш керак. 
Сўнги учинчи вариантда эски тизимни тубдан янгисига ўзгартириш 
таклиф этилади. Бу вариантда татбиқ этишдан аввал барча зарур ишларни 
синчиклаб режалаштириш ва ходимларни тайѐрлаш керак бўлади. 
Тизимни татбиқ этилганидан сўнг олинган натижа ва унинг бизнесга 
таъсирини таҳлил қилиш лозим. Зарурат туғилса, маълумотларни киришда, 
қайта ишлаш жараѐнида ѐки чиқувчи ҳужжатларда ўзгартиришлар киритиш 
лозим бўлади.