Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq


-§. Huquqlar daxlsizligi va sud himoyasi



Download 2,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet65/347
Sana23.04.2022
Hajmi2,59 Mb.
#578040
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   347
Bog'liq
KONSTITUTSIYAVIY HUQUQ

4-§. Huquqlar daxlsizligi va sud himoyasi 
Fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlab 
qo‘yilgan huquq va erkinliklari daxlsizdir, ulardan sudning qarorisiz 
mahrum etishga yoki ularni cheklab qo‘yishga hech kim haqli emas. 
Mazkur konstitutsiyaviy normaning tarixiy ildizi huquqlar daxlsizligini 
ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etgan hokimiyat vakolatlarining 
taqsimlanishi va o‘zaro tiyib turish prinsipiga hamda 1679-yil 26-may 
kuni ingliz parlamenti tomonidan qabul qilingan qonun - «Xabeas 
Korpus Akt»ga borib taqaladi. 
Davlat hokimiyatining qonunchilik, ijro qilish va sud hokimiyatiga 
bo‘linishi haqidagi g‘oyalar XVII asrda ingliz inqilobi faollaridan biri 
bo‘lgan Jon Lilbern, ingliz olimi Jon Lokk, fransuz mutafakkiri Sharl de 
Monteskelar tomonidan ilgari surilgan va mustaqil doktrina sifatida 
shakllantirilgan. Sud hokimiyatining esa, qonun chiqaruvchi va ijro 
hokimiyatidan mustaqil faoliyat yuritishi lozimligi asoslab berildi.
Zamonaviy huquq ilmida ham hokimiyat vakolatlarining 
bo‘linishida sudning nizolar vujudga kelganda hakamlik vazifasini 
bajarishi lozimligi e’tirof etiladi. Qonun chiqaruvchi sud hokimiyatining 
faoliyatini tartibga solsa, qonun chiqaruvchi organ tomonidan qabul 
qilingan qonunlar asosida insonlar o‘rtasidagi nizolarni ham hal qilish 
vazifasini bajaradi. 
Sud jamiyatning ayrim a’zolari orasida, ular bilan davlat o‘rtasida 
nizo, insonning huquq bilan tartibga solingan hayot va faoliyatining har 


133 
qanday sohasida yuzaga keluvchi nizo mavjud bo‘lgan taqdirda ijtimoiy 
nazoratni amalga oshiruvchi davlatning tashkiloti hisoblanadi. Odatda, 
nizolarni hal qilishda davlatning aralashuvi va huquqbuzarlarga nisbatan 
majburlov ta’sir choralarini qo‘llash taqozo etiladigan hollarda odil 
sudlovga ehtiyoj tug‘iladi. 
Hokimiyatlar tizimida insonlarning huquq va qonuniy 
manfaatlarini sud yo‘li bilan muhofaza qilish himoya qilishning eng 
samarali usuli, deb hisoblash imkonini beruvchi o‘ziga xos belgilar 
majmuiga egadir. 
Qonun va adolatni kafolatlaydigan mustaqil, erkin sudning 
jamiyatimizdagi ahamiyati yuqori. Bunday sud tizimi hozirgi jadal 
islohotlar jarayonida mamlakatimizda tinchlik va barqarorlikni 
ta’minlashga, demokratik qadriyatlarni himoya qilishga ko‘maklashadi. 
Fuqarolarning O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va 
qonunlarida belgilangan huquq va erkinliklari daxlsiz bo‘lib, ularni 
cheklashga yoki mahrum qilishga hech kim haqli emas, qonunda 
nazarda tutilgan hollarda sudlar bundan mustasno. Hokimiyat 
vakolatlarining taqsimlanishi prinsipida sudlarning nizolarni hal qilish 
funksiyasi mavjud ekan, huquq yoki erkinliklardan mahrum qilish yoki 
ularni cheklash nizolarga sabab bo‘ladigan holat hisoblanadi. Shuning 
uchun odatda, huquqlardan mahrum qilish yoki uni cheklash masalasini 
hal qilish sudlarning vakolatiga berilgan. 
1679-yil 26-mayda qabul qilingan «Xabeas Korpus Akt» deb 
nomlanadigan hujjat sudlarning inson huquqlarini muhofaza qilishdagi 
rolini ko‘rsatgan dastlabki huquqiy manbalardan hisoblanadi. Boisi, 
inson tanasini sudga olib borish, degan ma’noni beradigan ushbu 
hujjatning qabul qilinishi bilan insonning ozodligi, ozod bo‘lish 
huquqini cheklash haqida qaror qabul qilish vakolati sudlarga berilgan. 
Unga qadar ushbu huquq o‘sha zamon politsiya organlari va ular 
tepasidagi qirollik kuchlariga tegishli edi. Bu bir tomondan 
chinakamiga inson huquqlarining tantanasi bo‘lgan bo‘lsa, boshqa 
tomondan hokimiyat vakolatlarining bo‘linishi prinsipiga muvofiq 
sudlarning yuridik tabiatiga mos keladigan vakolatga ega bo‘lganligini 
anglatar edi.


134 
Huquqning hozirgi zamon rivojlanish holati shu darajaga yetdiki, 
har qanday vaziyatda shaxsning qonunlarda nazarda tutilgan 
huquqlaridan mahrum qilish yoki ularni cheklash sudlarga tegishlidir. 
Hatto, fuqarolarga davlat organi yoki mansabdor shaxslar tomonidan 
qabul qilingan qarorlar uning manfaatiga zid bo‘lsa, sudlarga murojaat 
qilish huquqi ham kafolatlangan. 
Shaxsning huquqidan mahrum qilishning yaqqol namunasi – 
O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida belgilangan 
“Muayyan huquqdan mahrum qilish” jazosi hisoblanadi. Ushbu 
kodeksning 45-moddasida ko‘rsatilishicha, muayyan huquqdan mahrum 
qilish “sud tayinlagan muddat davomida aybdorning korxona, muassasa 
yoki tashkilotda u yoki bu mansabni egallashini yoxud u yoki bu faoliyat 
bilan shug‘ullanishini ta’qiqlashdan iboratdir”. Yoki bo‘lmasa, 
O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi 
kodeksining 28-moddasida belgilanishicha, “Muayyan shaxsni unga 
berilgan maxsus huquqdan (transport vositalarini boshqarish huquqidan, 
ov qilish huquqidan) mahrum qilish chorasi tuman (shahar) ma’muriy 
sudi tomonidan uch yilgacha muddatga qo‘llaniladi. Bu holatda ham 
sudlarninggina shaxsni o‘z huquqidan mahrum qilish vakolati 
mavjudligi e’tirof etilgan. 
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida o‘rnatilgan 
fuqarolarning huquq va erkinliklaridan sudning qarorisiz mahrum 
etishga yoki ularni cheklab qo‘yishga hech kim haqli emasligi ijtimoiy 
hayotimizning turli sohalariga kirib bormoqda. Jinoyat ishlarini yuritish 
sohasida shaxsning huquqlariga bevosita ta’sir etadigan protsessual 
harakatlarni o‘tkazish vakolati sudlarga o‘tkazilayotganligiga guvoh 
bo‘lamiz. Xususan, 2008-yil yanvardan boshlab, qamoqqa olish 
tarzidagi ehtiyot chorasini qo‘llash va uning muddatini uzaytirish,
2008-yil dekabr oyidan boshlab, amnistiya aktiga asosan, jinoyat ishini 
qo‘zg‘atishni rad qilish yoki jinoyat ishini tugatish, 2012-yil sentabr 
oyidan boshlab ayblanuvchini lavozimidan chetlatish va shaxsni tibbiy 
muassasaga joylashtirish (uning muddatini uzaytirish), 2014-yil sentabr 
oyida yangidan joriy qilingan uy qamog‘i tarzidagi ehtiyot chorasini 
qo‘llash va uning muddatini uzaytirish, 2017-yil martdan 


135 
boshlab,murdani eksgumatsiya qilish va pochta-telegraf jo‘natmalarini 
xatlash kabi protsessual harakatlar sudning qarori bilan amalga 
oshiriladigan bo‘ldi. 
O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha 
Harakatlar strategiyasida «Xabeas korpus» institutini qo‘llash 
sohasini kengaytirish, tergov ustidan sud nazoratini kuchaytirish 
vazifalarining belgilanganligi kelajakda shaxsni huquqidan mahrum 
qilish yoki ularni cheklab qo‘yish kabi boshqa protsessual harakatlarni 
sudning qarori bilan o‘tkazish tartibi joriy qilinishi kutilmoqda. 

Download 2,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   347




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish