|
ўКақсы тақам пширди...
/Сопда, 397-6 .
Тайлақ—қубла дпалекпе екп жасар түйенн тайлақ
деп агайды /Аққ. . Ал „Қарақалнақша-русша
сөзлпкгси тайлақ—түйеннц бир жасар баласы
деп кслгнредн , ҚҚРС, 010'.
Тайиы жүзүм — гүзги жүзпмннц түри. Реци көгис,
қызыл, узыплаў, үш жылда мипўе берип, шама
менен 25 — 30 жылга дейнп жасайды. Хорезм
говорларында
тайънь,
ал озбек одебнй тилинде
тойфи I
й/ УзРС, 44'1, нариаитларыида ушыра-
сады.
Тайыз—сайыз. Өзб.
сас.ч.шк, саби жой
РУзС, 309/,
қырг.
сай, тайыя жер ,
РК()С, 350.
Тақыўа болуў — бнреўдсн еситкеп қандай да бнр
хабарды ялында слқлагыш, апы-сезпми күшлп
адам:
Гэйбиреу тақыуа болады
,11.-хап,.
Талкан—тақан, қуўмрылган бийдпйды, тарыны қол
дийнрманга таргып ямаса келнге түйип пнскеи
ун:
Өзимди шаншсақ шанш, та.щанды шашпа
/М.-хан/. Қаз.
т алқан
ҚТГС, II, 324/, өзб.
т о л-
қон
/УзРС., 411/, қырғ.
талқан
РҚрС.,801/.
Там -жайдыц ҳор бнр болмеси у|-ы.чай аталады:
Аргы тамды шыгарып таслап едич.
Тамагы бүлкилдеў —бир норседен дәме етиў, оз ой-
ындагы нәрсеин айта алмаў:
Тамагы бүйпшп
бүлкилдэи 6ара берэди дэ.
249
www.ziyouz.com kutubxonasi
Тамар —1 / тлмыр, қан жүрстуғын жол. Кубла рай-
онлардағы қарақалпақлар тилннде
т анар
сөзн
ү.чликснз қолланылады:
Компирдиц тамари
йақиш депгпи. Тамары соғуп турду
/Аққ./.
Өзб.
қон томири ;Р
УзС.. 1.94/, қырғ.
тарамыш,
тамыр
, РКрС, 190/. Келтирилгсн сөз диалекттиц
ҳәмме жернпде айғылады. Әдебнй тилде
тамыр
формасында қоллаиылады;
2]
тамыр. Өспмлнк-
тиц жерден пәрлениўи ушын ҳәрекет етиўши
тамыры:
Тамырын кеўлесец кунэйына қаласақ
/Ҳәм/. Каз.
тамыр
/КТТС., II, 328/, өзб.
томчр
/УзРС, 442/, түркм.
көк
/РТмС, 267/.
Тапа—таба. Тамақ писириўге ямаса қуўырыўға ар-
налып шойыннан ислепген дөнгелек ыдыс; нан,
балық т. б. писириў ушын керекли:
Тапаға
майды. қуйуп жегизди ырас
/Аққ/. Каз.
гпаба
/КТТС, II, 313/. Хорезм говорларында
таван
формасында айтылады.
Тарлам а/ / торлама қаўун—жазғы қаўынныц түри.
Усы диалектге
жийде пошақ
деп те айтылады.
Сыртқы формасы торлы, сопақ болын келеди.
Аты пышақ шйгеннен тарс етип жарылыўына
байланыслы дөреген. Түри көк, қара сарғыш
/Ҳәм/. Хорезм говорларында қаўынныц бул түри
тарлавык
деп айтылады.
Тәкәббил —минези тәкәббир, өзин басқалардан жо-
қары санап, айналасындағы адамларға менсин-
беўшилик пенен қарайтуғын адам:
, Бизләргэ
тэқэббил адам еди.
Бул сөз тәжикше
такаб-
бул
— менменлик, тәкаббнрлик /Тадж.-рус. сл.г
377/ сөзинен келип шыққан.
Тәләп—талап,
мийнет, ис, жумыс;
Тәлэп деген
жүдэ қыйын
/Досб/.
Тэлэп қылалмайман дий-
ди
/Ийш/.
Тэлэп қыласақ ба? деди.
Тәнгә/ /генгә—тийип, тенге:
Бир тэқгэ-отыз еки
п у л
/Ҳәм/.
Тэқгэ берип жибер
/Ақб/.
Гүмүш
теқгэ
/Ҳэм./.
Тепсир —мазмуны түсиниксиз нәрсени түсиндириў,
'
анықлама бериў:
Мақыраж деген тәпсир бо-
лады. Мақыраж , тэпсир
сөзлериниц екеўи де
парс. тафсир, анықлама, түсиник, комментарий
,ПРСл. 126/ ҳәм шығыў, шығыс, нәтийжс, жуў-
мақ /ПРСл, 474/ деген түснниклерден нбарат.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Демек
мақыраж —иш ғыў,
шыгыс,
тәпсир—
анықлама, түсиннк.
Тәржима —сөздп бир тиллен екинши тплге аўда-
рыў:
Султан Хусаин заманинда бул китап
парси т алине тәржима қы лы нди
/Н.-хап/.
Өзб. тилипде
таржима
/УзРС, 408/.
Тэртипке қойуў— белгили, тийнсли жағдаПга бай-
лаиыслы тәртиплп болыўга шақырыў:
Сени тәр•
типке қпйаман дсдп
/Досб./
Тегмэнт—нагысланган тскнймег, көликтин белине
салыпады.
Тезек түйилуў — аттыц тсзеги түйилип аўырады.
13уны емлеў ушыи халықта аттыц аўзына ақ май
қуяды. Май асқазангн барын
1
үссе, оныц аўы-
рыўы жазылады.
Текэнэ—сийле.
Т е л б аза р — ес-ақылдан айырылгаи, адасқан адам.
Өзб
телба —
юроднный, помсшанный, безумный
/УзРС, 422/ дегсн мәцилерде қоллаиылады.
Тий—диалекттсги бул соз бпрнеше мәнини ацла-
тады:
а/ /и//У/—түби:
Пашарды тастық гпийинә жасы-
рып келеди. Пулар тап қумнық тидиндэ
/Ақб;
Акк,;
б/ Т и д -
асгы:
Рс.ын тиқ тиииндэ со сүбеклер жат-
қан. Кэттиқ тииино қои
,Г>ир. орайы/. Усы
мэнисиидс кврксм эдебпягта да қоллаиылады:
Бизди болыс, биб жиберди,
Уллы ийш анлар үйинсн,
Б ул адамды те.з тан деди,
Болса да жердиқ тийинен
/II. Жапаков, Ж. Аймурзаен. Шайыр сөзи —
„Сыйлық“ /одебий лл
1
.манах/, 4-кигаи, 11өкис,
1948. 40-6/; в/
Тий—
гийкар, нсгиз:
Сизлердиқ
бу свзиқиздиқ тийинде бир гэп бар
/Аққ/.
Тийрәк —тирйек, ниспеген кокнардын басынан ти-
лип алыпын, кепгнрнлгси уўлы зат:
Ж етпис
бир қадақ тийрэк.
Тилигирэм — телеграф:
Тилигирэм агаш твсэп шы-
гады
/Ақк/. Өзбек тилн Мангыт /оворында
дилы рам
ден айтылады.
231
www.ziyouz.com kutubxonasi
Тиш йемеў—ҳеш кнмпеи сөгнс еснгнп, азап көр-
мегеи, өз иснне пухта адам:
КшииОен тиш
йемедим.
Тозгуллаў—посыў, тозыў, көшиў: Д
арағалпақтық
т озғулламш ан жери бар ма?
Топпы —малакай, кулакгы жаўып турагуғын жыл-
лы бас кийим; қаз.
қулақиш н
/ҚТТС, И, 86/.
Өзб.
дўппи, тўппи
/РУзС, 884/, қырг.
топу,
тақыя
/РКрС., 876/.
Төмәннин адамы —Карақалпақстанныц арка район-
ларынын адамларын усылай агайды:
Ысақ аға
да ҳаслы төмәнниқ адамы ғо
/Ҳэм./.
Торсык — порсық, суйир тумсықлы, майда жуили,
ебетейснз кнширек жыртқыш ан: қаз.
борсық
/КТТС, I, 120/, өзб.
бурсук
/РУзС, 37/, турқм.
торсук
/РТмС, 34/.
Төчәк—гөсек.
Турмустан сыгылуў—күнделикли күн кешириўи,
турмысы нашарлаў /Акқ/.
Тусаўды кесуў—қыйыпшылықтан корықпай гөзле-
ген мақсетине жетиў:
'Гусаўды кесип Қарагпаў-
дан өтпсин.
Түбүлдүрүк—түбелек, казаннын астына коягуғын
зат; қаз.
тығырық
/РКазС., 552/, өзб.
т аглик,
курси
/РУзС. 584/.
Түмчә—думше, мыстан ямаса алюминийден ислепип,
отқа суў қайнатыўға арналған буйым:
'Гүмяәни
қойса.
Т ун —дуцке, суў қуйыў ушын арналып, темирден
исленгеп буйым:
Түқини көтәрдик байлардық
қатылларынық.
Келтирилген сөз Фергана го-
ворларында
т унука,
өзбек әдебий тилнндё де
т унука—
яғпый жукд темнр /железо/ мәнисинде
қолланылып,
т унука чойнак
/УзРС, 452 ҳәм
РУзС, 35/ делииеди.
Түркмәни кара кишмиш—түркмени қара жүзнм,
дәмп мазалы, үш жылда мийўе берсдн, 25—31)
жылға дейнн жасайды.
Түртинип ж үруў—белгнлн бир нәрсе бойыиша ма-
тернал жыйнаў, оиы жузеге асырыў ушын таяр-
лық көриў:
)Күрген жеримде соған бир түр-
тинип жүрмэн
/Аққ./.
252
www.ziyouz.com kutubxonasi
Түтун —хожалык, үй мәннснн ацлатады.
О/пыз бес
түтундэй бар шыгар
/Ҳәм.
Тымпыйтым —Т
1
.|м-тырыс, ҳсш үндеместон.
У
Узуибаш жуўәри— жүўериннц түри, оны срте егиў
керск. Писпў ўакты узэк мезгнлдн талап етеди
Келт.
>.
Уллу // улкан — үлкен.
Ул.гу босам тэндар. У л л у
калхоз. Пу у л./у балинық келини. У л л у жу-
мушларда ишлэп ксгэн. Улқан кәмпир зор
кәмпир. Жақагы. у л л у баламыз өзбәкчә сөй-
лэйди
/Дкб/.
Пизгэ у л л
у
дуқтырга барасац деп
қа /а з берди.
Одебпй •шлде—
уллы ,
күдиретли.
лбройлы /КҚРс. 67(»/.
Ум —ун;
Ҳэр айда бир қалт а ум болады.
Уна—кесбас, уппан исленпп, майда-майда бөлшек-
лерге бөлппетугын суйык тамақгыц түри. Қаз.
кесне
.РКазС. 310', өзб.
увра, угра ош
/РУзС,
Do'stlaringiz bilan baham: |
