Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы

---

О. ДОСПАНОВ
КАРАКАЛПАК ТИЛИ 
КУБЛА ДИАЛЕКТИНИН 
ЛЕКСИКАСЫ
,КА»ЛКЛЛПАКСТ'АН* БАСПАСЫ
НӨКИС-1977
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Г>ул китаптл К.лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай-
тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы
каракллпак урыуллрынык орняласыў тәртиби ҳәм олардын снйлеу
тнлиндеги жергиликли взгешелнклер кепнен 
сөз
етилелн. Лвгор
куб.та диапект яскснкасыи лскспка-семантнкалык жлктап класси-
фнканннлап, онын ҳэзнрги каракалпак эдебий тилннен өзгешелнк-
лерии ашып кнрсстсаи.
Китап мектеп мугаллимлери, студентлер, аспирангллр ҳэм ка-
ракллпак тплнп нзертлсуши тюрколог илнмназлар ушын жәрдем-
ши курал ретипле ҳызмет етиўн мүмкин.
Ж у ў а п л ы р е д а к т о р л а р
акад. 
И. К. Кеқесбаев
ҳәм филология 
нлнмлериниц докторы 
Е. Бердимуратов
3508010232 
М-357(06)77
(£)„К>ракалнакгта(
1
*, 1977
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

КИРИСИЎ
\Қаракалпак тилиииц кубла диалекти, оныц арка 
диалекти сыяклы, өзинин лексикалық, фонетикалық, 
морфологиялық, синтаксислик өзгешеликлерипе ий§3 
Герриториялық жақтан ол тилде сөйлеўшилер Өзбек- 
стан ССР ыныц областьлары менен шегаралас, шығы- 
сында Бухара областы, кубла-батысында Хорезм об- 
ластыныц Хазарасп, Янгн арық, Ҳацқа, Шават, Гүрлен 
районлары, батысында Түркменстан ССР ы Ташауз 
областыныц Ильялы, Тельман, Калинин, Тахта т. б 
районлары менен қоцсылас. Ҳәзиргн территориялық- 
ҳәкимшилик бөлиниўи бойынша 
кубла диалекттиц 
мәканы Қаракалпакстан АССР ыныц Төрткүл, Бируний, 
Әмиўдәрья районларынан нбарат.
1873-жылы Қаракалпақстам жерн Россияға қосыл- 
ган ўақытгагы бөлиниўде Әмнўдәрьяныц оц торепнн- 
деги Петро-Александровск (ҳәзирги Төрткүл), Шайх- 
Аббаз- Ўәлий (бурынғы Шаббаз, ҳәзиргн Бируний) 
районларыныц территориясы 'Гүркстан генерал-губериа- 
торлыгыныц Сырдэрья областыныц Әмиўдәрья бөлимн- 
не, ал Әмиўдәрьяныц сол тәрепнндеги Қыпшақтыц 
(ҳәзирги Әмиўдэрья районы) жерлери Октябрь револю- 
циисына дейин Хийўа ханлығына қараган...
'Гөрткүл, Бируний, Әмиўдәрья районларында кара- 
калнақлардан баска өзбеклер, қазақлар, түркменлер, 
т. б. халықлар да жасайды. Халыктыц саны бойынша 
бул районлардагы карақалпақлар өзбек, қазак, түрк- 
менлерден соц төртинши орынды ийелейди.
3
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

*
«
'Гүркнй тпллсрле сөйлсўши халықларлын дналект- 
лсрн мспен гонорларын үйреннў иси жүдә әҳмийетлк 
моселслсрдон мбарат. Соцғы жыллар ишинде Баку, 
Казам, Ллма-Лта, Лшхабад, Фруизе калаларында түр- 
кмй тиллердпц дмалсктлермм үйрениў, әдебий тиллерп- 
киц өсмў мроцесмм пзертлеў исине ариалып өтксрил- 
гсм жыймалыс, кецес, кон([)еренциялар буныц ҳақый- 
қат мысалы. Тюркологмя нлими, онын диалсктология 
шақабы, ҳозмрги дәўирде айырым диалсктлер ҳәм 
диалсктлик группалар, говорлар бойынша монографня- 
лар, дмалсктологиялық атлас пенен дпалектологинлық 
сөзлмклер дүзму бойынша айта қаларлық жумысларды 
жүзегс асырды. Бул мсте, әсиресе Әзербайжаи, 1<азақ- 
стан, Татарстан, Өзбекстан республикаларындағы диа- 
лсктолог-илммпазлардыц нслерин көрсегиўге болады.1
Карақалпақ тили диалектлерин ҳәм говорларын 
нзертлеў иси ӨзССР Илимлер Академнясы Карақал- 
иақсгаи фнлналыныц тарийх, тпл ҳәм әдебият инсти- 
тутында қарақалпақ тили тарийхыи ҳәм диалектоло- 
гиясып изсртлейтуғын арнаўлы сектор ашылғаннан 
кейни аиық жолға койылды.
\Бул жумыста қарақалпақ тили қубла диалекгиниц 
лекснкасы ҳаққынд^ сөз етиледи.
Кубда диалект лексикасы өзиниц составы ҳәм хар- 
акгерн бойыпша арқа диалектгнц лексикасынан өзге- 
шо айрылын турады. Арқа диалектте қаракаляақ әде- 
бнй 
1
ИЛНПИЦ тийкарғы сөзлик фондына киретуғын сөз- 
лер басым көпшилик орынды ийелссе, қубла диалект 
лексмкасында өзбек, түркмеи жергиликли сөйлеў ти- 
лшмщ госмрм арқалы бул диалскгке смцмскем сөзлер- 
дн жмйм умм.фагыўга болады. Бумдай факг жергилмк- 
лм қарақалмақ информаторларыныц тмлмпдегн фонетн- 
калық, морфологннлық, снитаксислнк материалларга 
да байланыслы.
Жумысга қубла диалекг лексикасыныц лексика- 
семангнкалық класспфпкацнясы усынылды. Классифн-