Gidrotexnika

M elio ra tiv tizim lardagi in sh o o tla m in g sinflari
S u g ‘oriladigan yoki zax qochirish 
m aydoni, m ing ga
D oim iy in sh o o tlam in g
kapitallik sinfi
Sug'orish
Z ax qochirish
Asosiy
Ikk in ch i darajali
300 va u n d an katta
—
I
III
1000 d an 3000 gacha
50 va undan kam
II
III
50 d an 100 gacha
50 va u ndan kam
III
IV
6

---

A gar asosiy g id ro te x n ik a in sh o o ti bir v a q tn in g o 'z i d a xalq x o ‘jaligining 
b i r n e c h a s o h a l a r i g a x i z m a t q ils a ( m a s a l a n , e n e r g e t i k a , t r a n s p o r t ,
m elioratsiya, suv t a ’m in o ti so h alari), in sh o o tn in g sinfi vazifasi b o ‘yicha 
belgilangan en g yuqori sinfga ten g qilib qabul qilinadi. Asosiy in s h o o tla m in g
sinfi s h u n in g d e k , m ax su s a s o s la s h d a n s o lng b ir sinfga o sh irilish i yoki 
kam aytirilishi h a m m u m k in .
K o n stru k siy asi va m a te ria li b o ‘yicha g id ro tex n ik a inshootlari gruntli, 
y o g ‘o ch li, to shli, b e to n li va te m ir-b e to n li b o ‘ladi.
Y o g ‘o ch li in sh o o tla r o 'r m o n g a boy h u d u d la rd a quriladi. K atta g id ro tex ­
nika inshootlari qurilishlarida yog‘o ch vaqtinchalik va y ordam chi inshootlarni 
b a rp o e tish d a va q olip ishlari u c h u n m aterial sifatida ishlatiladi. M e ta lld a n
gidrotexnika inshootlarining ko'priklari, quvurlari, zatvorlarini qurishda keng 
f o y d a la n ila d i, u t e m i r - b e t o n k o n s tru k s iy a la rd a a r m a t u r a s ifa tid a h a m
ishlatiladi.
Ish lash sh a ro itla ri va qurilishi b o ‘yicha gidrotexnika inshootlari daryodagi 
va irrigatsiya sh o x o b ch alarid ag i in sh o o tlarg a b o 'lin a d i.
Suv x o 'ja lig i m a s a l a l a r i n i k o m p le k s y e c h is h u c h u n m o 'l j a l l a n g a n
daryodagi in sh o o tla r g u m h ig a quyidagilar kiradi: 1) ustidan suv o 'tk a z u v c h i 
va suv o 'tk a z m a y d ig a n t o 'g 'o n l a r ; 2) suv oluvchi in sh o o tla r va qurilm alar; 
3) suv tashlovchi va suv c h iq a ru v c h i; 4) gid ro elek tro stan siy a binolari; 5) 
k em a o 'tk a z u v c h i shluzlar; 6) o 'tu v c h i yo'llar, baliq q u tq aru v ch i qurilm alar;
7) c h o 'k in d ila rg a qarshi kurashuvchi in sh o o tlar va q u rilm a la r (tindirgichlar, 
loyqa yuvuvchi in sh o o tlar, y o 'n a ltiru v c h i tiz im la r va b.); 8) dary o o 'z a n i n i
b o shqaruvchi inshootlar; 9) m u z va m u z parchalarini o'tk azu v ch i inshootlar.
Irrig a ts iy a sh o x o b c h a la rid a g i asosiy in sh o o tla r, o d a td a , vazifasiga k o 'ra
u c h g u ru h g a b o 'lin a d i: 
rostlovchi, su v o 'tka zu v c h i va tutashtiruvchi.
Rostlovchi g u ru h in sh o o tlarig a quyidagilar kiradi: 
su v sarfini rostlovchi
rostlagich
(sh lu z)lar va 
su v bo'lgichlar; su v sa th in i rostlovchi
(dim lo v ch i); 
y u v u v c h i
va 
su v tashlovchi qurilm alar, tizim ga beriladigan su v m iqdorini
o 'lc h a y d ig a n su v o 'lc h a s h q u rilm a la ri
( a v t o m a t l a r , y a r im a v t o m a t l a r ,
hisoblagichlar).
Suv o 'tk a z u v c h i in sh o o tlarg a quyidagilar kiradi: 
a kved u kla r, dukerlar,
quvurlar, tunnellar.
U la r kanal trassasi b o 'y ic h a suvni tabiiy va s u n ’iy to'siqlar 
bilan kesishgan j o y la r d a n o 'tk a z is h u c h u n quriladi.
Kanal trassasi katta nishabli uchastkalardan o 'tg a n vaqtda o 'z a n n i suvning 
yuvib k etish x a v fid a n s a q la sh m a q s a d i d a tu t a s h t i r u v c h i in s h o o t l a r d a n
fo y d a la n ila d i. Bu g u r u h in s h o o tla rig a
sh arsharalar, tezoqarlar, konsolli
sharsharalar
kiradi.
1 . 1 . 2 . G id ro u z e lla r v a g id ro tiz im la r h a q i d a
u m u m iy t u s h u n c h a l a r
B irgalikda ishlash sharoitlari va joylashuvi b o 'y i c h a birlashtirilgan bir 
g u ru h g id ro tex n ik a in sh o o tlari 
gidrouzel
d eb ataladi.
7

---

Asosiy vazifasi b o 'y ic h a gidrouzellar 
energetik, suv transporti, su v oluvchi,
su g b rish v a
boshqa gidrouzellarga bo'linadi (1.1 va 1.2-rasmlar). G idrouzellar 
k o 'p i n c h a m a jm u a ta r z d a quriladi, vazifasiga k o 'r a u la r 
su v o luvchi —
energetik, transport — energetik
d eb ataladi. S u g 'o ris h u c h u n suv oluvchi 
Z a ra fs h o n daryosidagi «Birinchi may» gidrouzeli bunga misol b o 'l a oladi.
1.1-rasm.