Gidrotexnika

Q iyalik ustuvorligi zaxira k o effitsiyen tlarin in g minimal
ch egaraviy qiym atlari
K uchlar va ta ’sirlar 
birikm asi
T o 'g 'o n sinflari
I
11
III
IV
Asosiy
1.2
1.20
1.05
1.1
M uhim
1.1
1.10
1.05
1.05
Qiyaliklar u stuvorligini a n iq lash n i j u d a k o 'p usullari m avjud. M e ’y o rla r 
b o 'y ic h a tuproqli t o 'g 'o n l a r ustuvorligini aniqlashni a y lan m a sirtlarini siljishi 
uslubida bajarish tavsiya etiladi. Qiyaliklar ustuvorligi zaxira koeffitsiyenti 
bu uslubida en g xavfli sirtning siljish holati u c h u n aniqlanadi. U sh b u h o la td a
u m in im a l q iy m a tg a ega bo 'lad i.
H isob b o 'y i c h a qabul qilingan ustuvorlik zaxira koeffitsiyenti asosiy 
y u k la m a la r u c h u n 15 % d a n ortm aslig i kerak. B a la n d va j u d a b a l a n d
to 'g ' o n l a r m e ’yoriy y u k la m a d a n 30 % ortm asligi kerak.
A ylanm a s irtla rn in g siljishi uslubi b o ‘yicha hisob. Bu u slubda g r u n t 
m assivining o'pirilishi s x e m a d a ko'rsatilg an radial egrilik b o 'y i c h a s o d ir 
b o 'la d i d eb q aralad i (4 .2 0 -ra sm ).
Qiyalik ustuvorligi zaxira koeffitsiyenti bilan belgilanadi. U 
О
n u q ta g a
n isb atan olingan u sh la b tu ru v c h i kuch m o m e n tla r in in g siljituvchi k u c h
m o m e n tig a nisbati b o 'y i c h a aniqlanadi:
AS
K ,
=
Mcil
(4.20)
233

---

h)
4.19-rasm.
Q iyaliklar o ‘pirilish turlari:
a —
q iy alik q ism i b o 'y ic h a ; 
b —
q iy alik b u tu n b a la n lig i b o 'y ic h a ; 2 — z a m in d a g i 
g r u n t q is m a n o lin g a n ; 
I
— s irp a n is h sirti; 2 — b u z ilish m assivi.
0 ‘pirilish m assivining kengligi /> = 0,1 r b o l m a l a r g a b o 'lin a d i. H a r bir 
boMma u c h u n siljituvchi va ushlab tu ru v ch i k u c h la r aniq lan ad i.
B irin c h i n a v b a td a h a r bir boMma o g 'irlig i 
G
a n iq la n ila d i. B o 'l m a
balandligi b o ‘yicha grunt h a r xil hajm o g ‘irlikka ega. M a sa la n , ikkinchi 
b o ‘lm a u c h u n (4 .2 0 -ra sm ) u n in g yuqori qismi tabiiy n am lik d ag i g ru n t, 
o ‘rta qism depressiya egri chizigM p astid a joylashgan suvda m u a lla q holdagi 
o ‘sh a g u r n t d a n tashkil to p g a n , pasti esa z a m in id a g i g r u n tn in g suvdagi 
muallaq holati. Hisoblar qulay bo'lishi u c h u n h a r bir b o 'lm a hajmiy og'irligini 
yrcd = g p icd ( H / m 3) va balandligini 
ИгЫ
(m ) deb belgilaymiz va bir xil jinsli 
gruntga keltiramiz. O d a td a , keltirilgan hajm og'irligi yrcd tabiiy holdagi grunt 
u c h u n qabul qilinadi, keltirilgan b alan d lik quyidagi f o rm u la d a n topiladi:
4.20-rasm.