Gidrotexnika

4 .
16-rasm.
G runtli to ‘g ‘onlarning filtratsiyaga qarshi qurilmalari:
1
— t o ‘g ‘o n t a n a s i ; 2 — y a d r o y o k i e k r a n ; J — o 't i s h z o n a s i ;
4 —
su v
o 't k a z m a y d i g a n q a t l a m ; 5 — su v o 't k a z u v c h i q a t l a m ;
6 —
t i s h ; 7 — s h p u n t l i d e v o r ;
8 —
b e t o n l i d e v o r .
Qiyshiqroq ekranlar yuqori bief qiyaligi to m o n id a n joylashtiriladi (4.16-Л, 
/, у, 
к
rasm). Ekran t o ‘g‘o n tanasiga joylashtirilib, ekran sirtidagi him oyaviy 
qatlam siljimasligini t a ’minlash, to ‘g ‘o n tanasi grunti bilan himoyaviy qatlam
m ustahkam ligini t a ’m in lash kerak. E k ra n tepasi kengligini past balandli
2 2 7

---

to ‘g ‘onlarda 0,8 m dan katta, tagi 2 m dan katta, o ‘rta va baland t o ‘g ‘onlarda 
0 , 1 / / qabul qilish tavsiya etiladi ( 4 . 16-rasm). Ekran va t o ‘g ‘o n tanasi grunti 
orasiga teskari filtr o ‘rnatilib, uning qalinligi 0,2 m d an katta. Ekran tashqi sirti 
tarafidan b utun uzunligi b o ‘yicha q u m o q va shag'alli q u m sim o n gruntlar bilan 
qoplanadi, bu esa teskari filtr vazifasini o ‘taydi. G ru n tn in g himoyaviy yuklanish 
qalinligi gruntlam ing muzlash xossasiga b o g l i q holda 1,25—2,5 m b o ‘lib, 
qalinligi doim iy va o ‘zgaruvchan boNishi m um kin. Ekran suv o 'tkazm aydigan 
zam in bilan yadro konstruksiyasi kabi tutashtiriladi ( 4 . 16-/, у, 
к
rasm).
Suv o 't k a z a d i g a n q a t l a m 7 > 10 m b o 'l g a n d a , e k ra n g a ( 1 , 5 —2 , 0 ) Я
uzunlikdagi p o n u r o 'rn a tila d i. P o n u r n in g b o sh lan ish d ag i qalinligi 0,5 m 
dan katta, oxiridagi qalinligi e k ran qalinligiga ten g bo 'lad i.
4 . 1 . 1 2 . Gruntli t o ‘g ‘o n la rin in g d r e n a j q urilm alari
G r u n tli t o 'g 'o n l a r n i n g drenaj qurilm alari quyidagi vazifalarni bajaradi: 
1) t o 'g ' o n tanasi va z a m in i orqali o 'tu v c h i filtratsiya suvlarini pastki biefga 
c h iq a rib y u b o rish n i tashkillashtirish; 2) pastni qiyalik m u sta h k a m lig in i 
oshirish u c h u n depressiya egri chizig'ini tushirish; 3) filtratsiya o q im in i 
pastki biefdagi m u z la sh zonalariga chiqishga y o 'l qo 'y m aslik d ir.
Yuqoridagi b ajariladigan ish lard an kelib c h iq q a n h o ld a, d re n a jn i ikki 
qism ga b o 'lis h m u m k in . Birinchisi, qabul qiluvchi qism — q u m , sh a g 'a l, 
m ay d a toshli qatlam li yoki sintetik tolali m aterialli teskari filtrdan i bo rat. 
Ikkinchisi esa tirqishli q u v u rd a n yoki ta s m a s im o n yirik shag'al va toshli 
c h iq a rib tashlovchi q is m d a n tashkil to pgan.
D renajni loyihalashtirishda t o 'g ' o n tanasidagi va zam inidagi g ru n tla m in g
tavsiflarini, ularning sufioziya xossalarini h a m d a drenaj zonasidagi filtratsiya 
sharo itlarin i hisobga olish kerak. T o 'g ' o n tanasi va z a m in i bilan drenajni 
birlashtirishda teskari filtr o'rnatiladi. D renaj konstruksiyalari texnik-iqtisodiy 
v a ria n tla m i taq q o slash asosida tanlanadi.
Q u r ilis h h u d u d i d a t o s h l a r y e ta r li b o ' l g a n d a , t o ' g ' o n n i n g o ' z a n l i
u c h a stk a sid a p r iz m a s h a k ld a b a n k e tli- d r e n a j qurilad i. B a n k e tla r to shli 
t o 'k m a l a r shaklida b o 'l a d i va u la r pastki qiyaligi u c h u n ta y a n c h vazifasini 
h a m o 'ta y d i. D re n a j te pasi belgisi, pastki biefdagi suv s ath i va t o 'lq in
b a l a n d l i k l a r i n i h i s o b g a o l g a n h o l d a ^ > 0 , 5 m e h t i y o t z a x ir a b i la n
t a ’m in la n a d i. D re n a j tepasining kengligi ishni bajarish sharo itlarin i hisobga 
olib, 
b >
1 m qilib ta y in la n a d i, ichki qiyaligi m 3 = 1 — 1,5 va tashqi qiyaligi 
mg = 1,5—2 ,0 q ab u l qilinadi (4 .1 7 -y rasm).
Qurilish h u d u d id a to sh lar yetarli b o 'lm a g a n d a va q irg 'o q la m i suv bosgan 
h o lla rd a qiya shakldagi prizm ali d re n a jla r o 'rn a tila d i. D re n a j tepasi sathi 
xud d i prizm ali drenaj kabi an iq la n a d i (4.17-/) rasm).
G o r i z o n t a l y o tiq d r e n a j te sk a ri filtr q a t l a m l a r i d a n ta s h k il t o p g a n
t o 's h a m a d a n iborat (4.17-*/ rasm ). Pastki biefda suv b o 'lm a g a n hollarda 
yoki suv s a th id a n y u q o rid a o 'rn a tila d i.
2 2 8

---