Suv o ’tkazuvchi qatlam
4 .14-rasm.
T u b id a n s u v o ‘tk a z u v c h i b i r jin s li t o ‘g ‘o n f i lt r a t s i y a h is o b i s x e m a s i.
S h u n i e ’tiborga olish kerakki, soddalashtirilgan uslubda t o ‘g ‘o n tan asi
va zam inidagi filtratsiya koeffitsiyentlari farqi q a n c h a katta b o ‘lsa,
depressiya
egri ch izig ‘i h olati s h u n c h a yuqori b o ‘ladi.
E k r a n v a p o n u r li, d r e n a ji m a v ju d t o ‘g ‘o n ( 4 . 1 5 - r a s m ) . B u n d a y
t o ‘g ‘o n la rn i h isoblashda, h im o y a qatlam idagi b o sim y o ‘qolishi in o b atg a
o lin m ay d i. E k ra n va p o n u r suv o ‘tk az m a y d ig a n h iso b lan ad i,
e k ra n qiyaligi
o ‘rta ch iziq b o 'y i c h a o lin ad i, p o n u r uzunligi b o 'y i c h a b o sim tushishi esa
t o 'g 'r i chiziq b o 'y i c h a hisoblanadi.
, YuBSS
m',h-
4.15-rasm.
T u b id a n su v o ‘tk a z u v c h a n e k r a n , p o n u r v a d r e n a jli
t o ‘g ‘o n f ilt r a s iy a h is o b i s x e m a s i.
T o 'g ' o n tanasi
K( va
z a m in in in g filtratsiya koeffitsiyentlari h a r xil b o 'lg a n
filtratsiya tenglam asi quyidagi k o 'rin ish g a ega:
К °Т Ж
^
*
Ь
К °Т + К ' Ь .
(4.19)
b u n d a ,
h2 —
e k ra n tekisligi orqasidagi depressiya egri ch iz ig 'i o rdinatasi.
T e n g la m a g a kiruvchi g e o m e trik o 'l c h a m l a r 4 .1 5 - r a s m d a ko'rsatilgan.
B u n d ay tu rdagi te n g la m a grafik usulda yechiladi. B uning u c h u n /?3 ga
ixtiyoriy
q iy m a tla r berib, te n g la m a n in g c h a p va o 'n g to m o n l a r i u c h u n egri
chiziqlar quriladi. Egri chiziqlarning kesishgan nuqtasi ten g lam an in g haqiqiy
ildizini beradi.
15 — G id ro te x n ik a in sh o o tlari
225
T o ‘g ‘o n tanasida drenaj b o 'lg a n d a depressiya egri chizig'i 4 . 13-tenglam a
b o lyicha quriladi, b u n d a //, ni A3 ga alm ashtiriladi.
4 . 1 . 1 1 . Gruntli t o ‘g ‘o n la rn in g f il tr a ts i y a g a
q a r s h i
q u rilm alari
Filtratsiyaga qarshi q u rilm a la r tuproqli yoki g r u n tm a s m ateriallard an
quriladi. Filtratsiyaga qarshi q u rilm a la r ishlatiladigan g r u n tla r k a m suv
o ‘tkazadigan b o 'lis h i kerak. Bunday g ru n tlarg a loyli, o g ‘ir so g ‘ tu p r o q l a r v a
loyli b e to n la r kiradi. G r u n t m a s m ateriallarga b e to n , te m ir - b e to n ,
polietilen
ply o n k alar kiradi.
Filtratsiyaga qarshi qurilm alarg a y adro, e k ra n , p o n u r , h a r xil shakldagi
tishlar, sh p u n tli dev o r (diafragm a) va sem en tli t o ‘siq p a rd a la r kiradi (4.2 va
4 . 16-rasmlar).
Filtratsiyaga qarshi q u rilm a la r, asosan, gruntli t o ‘g ‘o n tu riga, t o ‘g ‘on
ta n a s i va z a m in id a g i
g r u n t l a r tavsifiga, q u rilish j o y id a k a m filtratsiya
koeffitsiyentiga ega b o ‘lgan g ru n tla r borligiga, t o lg ‘o n balandligiga, suv
o ‘tk a z u v c h a n q a tla m q iym atiga va ishni bajarish sharoitiga q a ra b tanlanadi.
Y a d r o loy yoki o g ‘ir s o g ‘ g r u n t d a n b a r p o etilib, t o lg ‘o n tanasi o ‘rta
c h iz ig ‘i b o ‘ylab joylashtiriladi, k o ‘n d a la n g kesimi trapetsiya sh ak lid a b o ‘lib
tu b ig a q a ra b k engayib b o ra d i. Y a d ro y u qorisi kengligi ishlarni bajarish
s h a ro itig a b o g ‘liq h o ld a 0,8 m d a n k ic h ik o l i n m a y d i , y o n t o m o n l a r i
q i y a l i k l a r i 1 / 6 — 1 / 1 2 g a c h a b o ll a d i. B a l a n d l i g i 10— 15 m b o ‘lg an
t o ‘g ‘o n l a r d a y a d r o tepasi 1 — 1,5 m , tubi 3 m d a n
k a tta q iy m a ti tashkil
e ta d i (4 .1 6 -0 rasm ).
N o r m a l d im la n g a n s a th d a n yad ro tepasi belgisi III, IV sinfli t o ‘g ‘o n la r
u c h u n 0,3 m d a n k a m va I, II sinfli t o ‘g ‘o n la r u c h u n 0,5 m d a n k a m qabul
qilinm aydi.
Y a d ro va t o ‘g ‘o n tanasi oralig‘iga yuqori va pastki taraflaridan o 'tis h
zonalari o ‘rnatiladi, h a r bir q a tla m qalinligi ish sharoitlarini hisobga olgan
h o ld a qabul qilinadi. K o ‘p qavatli o ‘tish z o n a la rid a ,
teskari filtr turida
bajarilgan filtrlarning h a r b irining qalinligi hisobiy ravishda a n iq la n a d i.
Baland va o ‘r ta c h a b alandli t o ‘g ‘o n la rd a o ‘tish z o n alari qalinligi 3—4 m ga
yetadi, past t o ‘g ‘o n la r d a esa 0 ,6 m ni tashkil etadi.
T u b id a n suv o ‘tk az m a y d ig a n t o ‘g ‘o n la r d a , y a d ro 0,5 m c h u q u rlik d a
tish h o lid a suv o ‘tk az m a y d ig a n q atlam g a kirgiziladi (4 .1 6 -0 rasm ). Suv
o ‘tkazuvchi q a tla m 7 = 5 m b o 'lsa , t o ‘liq qalinlik b o 'y i c h a tish o ‘rnatiladi
(4.1 6 -6 rasm). 7 > 5 m b o ‘lsa, tishli yoki s h p u n tli d ev o rlar quriladi. (4.16-
d, e , f i
rasm , 4 .2 - 0 rasm ). Tish va sh p u n tli d e v o r o ‘m ig a sem e n tli to 'siq
p a rd a la r yoki b e to n li d e v o r qabul qilinadi (4 .16-/, rasm , 4 . 2 - / ,
g
rasmga
q a r a n g ) . T o s h l i z a m i n l a r g a b e t o n l i y o s t i q b e t o n l i p o n a l a r s h a k l i d a
birlashtiriladi (4 .1 6 -e rasm).
226
