Cho’kindi materialining yotqizilishi

---

Cho’kindi materialining 
yotqizilishi

---

Reja
1)Tog’ jinslarining nurashi
2)Tog’ jinslarini ko’chishi
3)Laminar va turbulent oqimlar

---

Nu
rash qobig'ida hosil bo‘lgan nurash mahsulotlarining ancha qismi 
o‘z joyidan turli omillar yordamida ko‘chiriladi va saralanib yotqiziladi. 
Nurash mahsulotlarining cho‘kindi to’planuvchi havzalarga ko‘chirilishi 
va yotqizilishi jarayonlarida ularga vulqon materiallari va organizmlaming 
hayotiy faoliyati mahsulotlari qo‘shiladi.
Nurash mahsulotlarini
ng cho‘kmaga o‘tishi nurash q
ob
ig‘idan 
tashqariga ko‘chirilishdan boshlanadi va cho‘kish bilan nihoyasiga yetadi. 
D
emak, ko‘chirilish va cho'kish ch
o
‘kindi hosil bo‘lish jarayonining 
(sedimentogenezning) ikki ketma-ketlikdagi bosqichlaridir

---

Cho'kindi mahsulotlar turli omillar yordamida tashiladi. Bunday 
omillarga suv va havo oqimlari hamda muz harakati kiradi
Nurash mahsulotlarining asosiy qismi suv oqimlari yordamida 
ko‘chiraladi. Bunday oqimlar quruqlik oqimlaridan (daryolar. 
soylar) va havza oqimlaridan (sohilbo'yi, kontur, tranzit va turbid 
oqimlari) iborat bo'ladi.
Quruqlikda suv oqimlari relyef qiyaligi tufayli vujudga keladi. Bunday 
suv oqimlarining tezligi tekisliklarda 1,5-1,6 m/sek, tog'larda 5-8 m/sek 
gacha boradi. Oqim tezligining o'zgarishi oqim kengligiga, chuqurligiga 
va relef qiyaligiga bog'liq. O'zanning torayishi oqim tezligini oshiradi.

---

---

Suyuqlikning turli kinematik va dinamik xususiyatlariga mos keluvchi 
ikki xil - laminar va turbulent oqimlar mavjud.
Laminar oqimlarda oqim chiziqlari (suyuqlik zarralarining harakat 
yo'nalishi) bir-biriga deyarli parallel va bir xil tezlikda bo'ladi. Bunda 
oqim parallel qatlamlar to'plami sifatida harakatlanadi. Laminar oqimlar 
nisbatan sekin, asosiy oqimga mos kelmaydigan komponentlari amalda 
hisobga olinmaydigan darajada kichik bo'ladi.

---

Turbulent oqimlarda oqim chiziqlari buralib o'zgaruvchi uyurmalar 
tizimini tashkil etadi. Bunda o'zgaruvchi uyurmalarning yo'nalishi va 
tezligi o'rtacha arifmetik oqimnikidan farq qiladi. Boshqacha aytganda, 
uyurmalarda suv massasi chapdan o'ngga, pastdan yuqoriga va aksincha, 
harakatlanib, “o'ynab” oqadi.
Turbulent oqimlarda uyurmalarning tezligi o'rtacha oqim tezligidan 
Uncha katta farq qilmasa ham
butun oqimga kuchli ta ’sir etadi.

---

---

Turbulent oqimlarda yirik bo'lakli jinslar (g
’o’
laklar va graviy) dumalatib,
qum donalari saltatsiya (sakrab-sakrab), alevrit va gil zarralari 
esa, muallaq holda ko'chiriladi. Turbulent oqimlar laminar oqimlarga 
aylanib, tezligi susayganda yirik bo'lakli jinslar oqim o'zanida cho'kib 
qoladi, qum donalari dumalash orqali, alevrit va gil zarralari oqimtufayli, 
hali suspenziyada bo'lganligi sababli, muallaq holda ko'chiriladi. Laminar 
oqim larda o'zan tubidagi notekisliklar cho'kindi m ateriallar bilan to'lib, 
tekislanib boradi. Turbulent oqim larda esa, chuqurlatish eroziyasi tufayli 
o'zan tubi notekisligicha qolaveradi

---

Shamol ta’sirida qum donalarining ko'chishi alevrit va gil zarralarining 
ko'chishidan farq qiladi. Qum donalari yer yuzasiga yaqin tor havo 
qatlamida harakatlanadi, alevrit va gil zarralari esa havoning baland 
qatlamlarida ham muallaq holda uzoq masofalarga ko'chirib ketiladi
Quruq yumshoq qum qatlami ustida esayotgan shamol kritik tezlikka 
yetganda uning yuzasidagi donalar tezlanish bilan dum alay boshlaydi va 
bir necha santimetr yo‘l bosgandan so‘ng sakrab, havoda diametridan 
ko‘p marta ortiq bo‘lgan masofaga uchadi. Uchgan bunday donalar yer 
yuzasiga parabolik trayektoriya bilan qaytib tushadi va yana sakraydi. 
Qum donalarining bunday sakrab harakat qilishi saltatsiya deyiladi.

---

Etiboringiz uchun 
tashakkur !