ek sp lu atatsiy a qilish paytida h a r o r a t t a ’siridan kengayishi va torayishi,
shuningdek, og‘ir qismi yengil qismiga qaraganda k o 'p ro q cho'kishi natijasida
b e to n k onstruksiyalarida yorilishlar ro 'y berishi m u m k in .
Ish la sh x a ra k te rig a k o ‘ra
qurilish (vaqtinchalik)
va
konstruktiv (doimiy)
choklarga
b o 'lin a d i.
Q u rilish ch o k lari. Bunday ch o k la r gravitatsion b e to n to 'g 'o n l a r bloklarga
b o 'lib q u rilg a n d a q o 'lla n ila d i (4 .24-rasm ).
Y o riq la r hosil b o 'lis h in i kam aytirish u c h u n u la r q is m a n yoki to 'liq
s e m e n tla n a d i yoki in sh o o tn i foydalanishga topshirish vaqtida b e to n la n a d i.
U stu n sim o n a jra lg a n c h o k la r (4 .2 4 -0 ,
b
rasm ) t o 'g ' o n balandligi 6 0 —
70 m b o 'l g a n d a q o 'lla n ila d i. B u n d a y ajratishda b o 'y l a m a c h o k la r seksiya
balandligi b o 'y i c h a vertikal parallel c h iziq lar k o 'rin is h id a b o 'la d i. Bu o 'z
navbatida blok tashqi va ichki zonasidagi te m p e ra tu ra tushishini kamaytiradi.
Bloklar balandligi 1,5—3,0 m (qoya bilan tu tash g an z o n a d a ) d a n 3—9 m
(erkin z o n a d a ) g a c h a tashkil etadi. Blo klarning b o 'y la m a va k o 'n d a la n g
o 'lc h a m la r i 9 m d a n 25 m g a c h a bo 'lad i.
U s tu n la r orasidagi c h o k la r (4 .2 4 -0 rasm )
sementlangan
( 2 —3 m m ) va
hajmli (4.24-b
rasm ) b e to n la n g a n (1..2 m ) k o 'r in is h d a bajariladi. Z ic h
ajratilgan c h o k la rn in g y u tu g 'i
s h u n d a n iboratki, ularni qurilish s u r ’ati oyiga
8 — 10 m ni tashkil etadi. K am chiligi esa o b -h av o si o g 'ir iqlim sharoitlarida
c h o k la rn i s e m e n tla s h ishlarining murakkabligi va s e m e n tla sh ishlarining
hajm i kattaligidadir.
H ajm li ajratilg an choklarning eng katta yutuqlaridan biri — yuqori to m o n i
qurilishi hisobiga t o 'g ' o n qurilishi tu g a lla n m a sa h a m ,
uni foydalanishga
to pshirish m um kinligidir. K am chiliklari yuqori va t o r c h o k la rn i b e to n lash
ishlarining murakkabligi va k o 'p m e h n a t talab qilishi, k a tta h a jm d a qolip
ishlarini bajarishga to 'g 'r i keladi.
S ek siy ali a jra tis h yoki uzun b lo k larg a a jra tis h
(4.24-d
rasm )
s h u bilan
xarakterlanadiki, betonlanadigan blok rejada seksiyalar orasidagi deformatsiya
c h o k l a r i b ila n va t o ' g ' o n n i n g y u q o r i h a m d a p a s tk i t o m o n l a r i b ila n
chegaralanadi. Bunday ajratishda bloklar orasidagi b o 'y la m a qurilish choklari
b o 'lm a y d i. Bu esa o ' z nav b atid a qolip ishlari h a jm in i k am a y tira d i va b e to n
q o rish m asin i yotqizish va zichlash ishlarini to 'l i q m exanizatsiyalashtirish
im k o n in i beradi.
Kamchiliklari:
1) y oriqlar hosil b o 'lis h
xavfi borligi va uni
kamaytirish u c h u n qattiq b eto n qorishm asi ishlatilishi; 2) bloklar balandligini
1,0— 1,2 m o ra lig 'id a ch eg aralash ; 3) b u n d a y ajratishlarni suv tashlash
teshiklari, zin ap o y a va lift shaxtalarida,
zatvor pazlarida, galereya seksiyala-
rida q o 'lla s h n in g murakkabligi.
BogMamli a jra tilg a n c h o k la r (4.24-e rasm) t o 'g ' o n balandligi 50 m gacha
va qulay o b - h a v o s haroitlarida q o 'llan ilad i.
Yutuqlari:
1) b e to n q o 'y ilm asin i
s u n ’iy sovitish ehtiyoji y o 'q o tila d i; 2) b lo k n in g p la n d a o 'lc h a m la r in i b e to n
z a v o d in in g ish u n u m d o rlig i, q o lip n in g h a r xil o 'lc h a m la r i borligi b o 'y ic h a
aniqlanadi,
ularni yaxlitlash shart em as, kamchiliklari og'ir iqlim sharoitlarida
yoriqlam ing hosil b o'lishi tufayli ularni qo'llab bo'lmasligidir. Blok balandligi
2 m d a n 3—4 m g ach a, rejada o 'lc h a m la r i 12— 15 m.
240