Гидромелиорация ишларини ташкил этиш ва технологиясининг умумий масалалари. Фан ривожининг тарихий тараққиёти

Техник меъёрлаш ва меъёрий ҳужжатлар.
Меъёр – бу меҳнат хавфсизлигини таъминлаган, санитар – гигиеник талабларни қаноатлантирган ҳолда бир бирлик миқдорда иш бажариш ёки бирлик сифатли маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланган вақт ёки ресурслар (материаллар, энергия, сув, меҳнат сарфи ва бошқа) миқдорига айтилади.
Фан ва техника тараққиёти ҳамда муайян жамиятдаги ишлаб чиқаришни ривожланиши меъёрларни ҳам такомиллаштиришни тақозо этади.
Меъёрларни ишлаб чиқиш билан махсус ташкилотлар, масалан “Ўзбекистон Республикаси архитектура қурилиш, қурилишни ташкил қилиш ва иқтисодиёт бошқармаси”, “Ўзшахарсозлик ЛИТИ” ва бошқалар шуғулланадилар. Қурилиш амалиётида техник меъёрларнинг қуйидаги турлари қўлланилади: вақт меъёри, меҳнат сарфи, ярим фабрикатлар, жоҳозлар, энергоманбалар (электрэнергияси, сув, буғ, сиқилган ҳаво ва бошқалар).
Вақт меъёри (Н_в.м) – бу маълум мутахассис ёки ишчи томонидан ишни ташкил этишни ва техникани замонавий даражасига тўғри келадиган даражада иш қуроллари ва услубларини қўллаб бирлик миқдорда сифатли маҳсулот ишлаб чиқариш ёки бирлик миқдорда иш ҳажмини бажаришдир. Вақт меъёри вақт ўлчов бирлигида, масалан мин, соат, смена, ой ва шу кабиларда ўлчанади.
Меҳнат сарфи меъёри (Н_м.с) – бу меъёр меҳнат талаблик ёки бирлик маҳсулот ишлаб чиқариш учун меҳнат сарфи миқдоридир. У киши – соатда ўлчанади. Бу “Бирлик меъёрлар ва баҳолар” да вақт меъёри, меҳнат сарфи меъёрлари билан белгиланиши қабул қилинган. Маълум ишлар ишчилар (звено) томонидан бажарилади. Бундай ҳолатлар “Бирлик меъёрлар ва баҳолар”да умумий яъни звенодаги ишчилар меҳнати сарфларининг йиғиндиси шаклида қабул қилинган. Бунда ишни ёки қурилишни бажариш учун календар вақт меъёрдаги миқдорни ишчилар сонига бўлиш билан амалга оширилади.
Ишлаб чиқариш меъёри (Н_и/ч) – бу вақт бирлигида маълум мутахассисликка ва малакага эга бўлган ишчи ёки ишчилар томонидан бажарилиши керак бўлган иш ҳажми ёки маҳсулот миқдоридир. У вақт бирлигида ўлчанади. Уни керакли ташкилотлар тегишли лойиҳа ва илмий тадқиқот институтларини жалб этган ҳолда ишлаб чиқади.
Унумдорлик меъёри (П_у) - бу машина ёки механизм ёрдамида вақт бирлиги ичида бажариш керак бўлган иш ҳажми ёки маҳсулот миқдоридир. У ҳам вақт бирлигида ўлчанади, масалан соатда, ойда ва бошқалар.
Ишлаб чиқариш меъёри ва вақт меъёри ўртасида тескари пропорционал боғланиш бор, яъни
Н_и/ч=1/Н_в.м (1)
Машина вақти меъёри (Н_в.м) – бу бир бирликдаги маҳсулот ишлаб чиқариш ёки бирлик ҳажмдаги ишни бажариш учун машина томонидан сарфланадиган вақт миқдоридир. Машина вақти соат ёки сменада ифодаланади. Агар машинага бир неча кишидан иборат звено хизмат кўрсатса, у ҳолда машина вақти билан ишчилар вақти орасида қуйидаги боғлиқлик бор:
Вақт меъёри = Машина вақти меъёри х звенодаги ишчилари сони.
Материал сарфи меъёри (Q_м.с) – бу бир бирлик ҳажмдаги ишни бажариш ёки маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланадиган ресурслар (энергия, материал, сув ва бошқалар) миқдоридир.