Геология ва геоинформацион тизимлар факультети геология кафедраси тошкент-2022

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ДАВЛАТ ГЕОЛОГИЯ МИНЕРАЛ РЕСУРСЛАР ҚЎМИТАСИ
ГЕОЛОГИЯ ФАНЛАРИ УНИВЕРСИТЕТИ
Геохронология – ер эволюцияси тарихини даврийлаш асоси. Вақт, вақт кетма-кетлиги ва геологик ҳодисаларни даврийлаш ҳақидаги тушунчалар геология фанининг фундаментал асоси ҳисобланади. Геологияда вақт муаммоси стратиграфия ва геохронология усуллари ёрдамида ечилади.
Стратиграфиянинг ўрганиш объекти бўлиб геологик таналар ҳисобланади. Уларни ўрганиш макондаги бирламчи ўзаро муносабатлар ва ҳосил бўлишидаги вақт кетма-кетлигини тиклаш имконини яратади.
Стратиграфия ўз тадқиқотларида бир қатор тамойилларга таянади.
Биринчи тамойил (Н.Стенон тамойили) ер пўсти кесмасида геологик таналар шаклланишидаги кетма-кетликни белгилайди ва уларнинг муносабатини вақт тоифасига ўтказади (ёшроқ-қарироқ). Шу орқали геологик вақт тўғрисидаги тушунчага асос яратилади.
Иккинчи тамойил (Т.Гексли тамойили) бир-биридан узоқ жойлашган кесмалардаги палеонтологик, литологик ва бошқа кўплаб белгиларни айнан кетма-кетлигини очиб беради.
Учинчи тамойил С.В.Мейен томонидан таклиф этилган бўлиб, у турли фациядаги ётқизиқларни таққослаш имконини берувчи ҳодисаларнинг хронологик ўзаро ўринбосиш тамойили деб номланган.
Тўртинчи тамойил Д.Л.Степанов ва М.С.Месежниковлар томонидан таклиф этилган ва С.В.Мейен томонидан тўлдирилган.
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ДАВЛАТ ГЕОЛОГИЯ МИНЕРАЛ РЕСУРСЛАР ҚЎМИТАСИ
ГЕОЛОГИЯ ФАНЛАРИ УНИВЕРСИТЕТИ
Кесмаларни таққослашда фойдаланиладиган усулларнинг турлари жуда кенг. Буларнинг орасида палеонтологик, литологик, геофизик, шу жумладан палеомагнит, радиологик ва бошқа кўплаб усулларни кўрсатиш мумкин. Кесмаларни табақалашнинг назарий асоси бўлиб Н.Стенон тамойили ҳисобланади. Бу тамойилга мувофиқ, устидаги қатлам остидагига нисбатан ёш бўлади (қатламлар ётиши бузилмаганда).
Стратиграфик корреляция ёки қиёслаш – бу кесмаларни табақалашда ажратилган стратиграфик бўлинмаларни ўзаро таққослаш ва уларнинг ёш муносабатларини аниқлашдир.
Чўкинди тўпланиш ҳавзалари ёки уларнинг бир қисмини эгаллаган маҳаллий ва минтақавий даражадаги таққослаш усуллари жуда кенг. Бу соҳада палеонтологик усул етакчи бўлиб қолади.
Бир-бирини вақт бўйича алмаштирадиган геологик жараёнлар ва ҳодисаларнинг даврий такрорланиши – кенг тарқалган воқеадир. У трансгрессия ва регрессияларнинг алмашувида, геодинамик режим ва иқлим ўзгаришида, палеоландшафт турлари алмашинишида ва Ернинг бетакрор ривожланишида ўз аксини топади.