Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

oykumena
1
chegaralarini 
1
Oykumena
– grekcha
 oikeo
– yashayman, joylashaman, ya’ni yer yuzasining aholi 
yashaydigan, aholi istiqomat qiladigan qismi demakdir.

---

16
tinimsiz kengaytirib bordi. Olimlarning hisob-kitob lariga ko‘ra hozirgi vaqtda 
inson tomonidan o‘zlashtirilgan antro pogen landshaftlar dunyo quruqligining 
60% dan ortiqroq maydonini egallaydi. Ayniqsa, quruqlikning 20% qismida tabi-
iy landshaftlar tubdan o‘z gartirilgan: ular shahar va qishloqlar, industrial ishlab 
chiqarish obyektlari, ekinzor va bog‘lar, yo‘llar va suv omborlari, qo‘lda ekilgan 
o‘rmonlar va istirohat joylaridir.
Demak, inson o‘z hayoti sharoitini takomillashtirish va ko‘lamini kengaytirishi 
yo‘lida sayyoramizning mintaqalarida tabiat imkoniyatlaridan tobora ko‘proq 
foydalanishga harakat qildi hamda shunga erishdi, o‘ziga xos yashash muhitini 
yaratdi. Fanda bu 
geografik muhit
deb ataladi. Shunday qilib, jamiyat o‘z 
ijtimoiy faoliyati davomida tabiatdan ko‘proq resurslarni oladigan va ayni vaqtda, 
tabiatga tobora ko‘proq turli xil chiqindilarni chiqarib tashlaydigan bo‘lib qoldi. 
O‘z navbatida, bu jarayon insoniyat oldiga bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan:
1. Tabiiy resurslardan oqilona va samarali foydalanish;
2. Atrof-muhitni ifloslanishdan muhofaza qilishdek juda dolzarb muammolarni 
qo‘yadi.
Insoniyat o‘z hayoti va ijtimoiy faoliyati davomida turli xil tabiiy resurslar 
(boyliklar)dan foydalanadi.
Tabiiy resurs
deb, inson hayoti va faoliyati davomida bevosita foydala-
niladigan barcha turdagi tabiat ne’matlariga aytiladi.
Yer shari juda ko‘p va xilma-xil tabiiy resurslarga ega. Tabiiy resurslar besh 
turga bo‘linadi. Ular yer, suv, mineral, biologik va iqlimiy resurslardan iborat. 
Ular yer yuzasi bo‘ylab ancha notekis joylashgan. Shu sababli, alohida hududlar, 
mamlakatlar, materiklar tabiiy resurslar bilan turlicha ta’min langan, ularning 
turlari va miqdoriy ko‘rsatkichlari ham har xil. Bu holat, o‘z navbatida,