Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

 Amaliy ish
Tabiiy resurslar xususida insoniyat oldida turgan dolzarb muammolarni daftaringizga 
yozing.
Savol va topshiriqlar
1. Tabiiy resurslar kelib chiqishi xususiyatiga ko‘ra qanday turlarga bo‘linadi?
2. Tabiiy resurslar ishlatilishi xususiyatiga ko‘ra qanday turlarga taqsimlanadi?
3. Tugamaydigan resurs deganda nimani tushunasiz?
5-§. Jamiyat bilan tabiatning o‘zaro aloqadorligi va ta’siri
Tayanch iboralar
mineral resurs, zaxira, umumiy geologik zaxira, aniqlangan zaxira, rudali resurs, 
noruda resurs.
Tabiatda minerallar holida uchraydigan tabiiy boyliklar mineral resurslar 
(boyliklar) deyiladi. Hozirgi vaqtda mineral resurslarning 200 dan ortiq 
turlaridan xo‘jalik ehtiyojlari uchun foydalanilmoqda. Amalda mineral resurslar 
tarkibida D. I. Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy jadvalida bor bo‘lgan 
2 – A. Qayumov, i. safarov, M. tillaboyeva

---

18
elementlarning deyarli barchasi mavjud va ular yer qa’rida foydali qazilmalar 
holida yotadi.
Inson juda qadim zamonlardanoq mavjud resurslardan foydalanib kelgan. 
Davrlar o‘tishi bilan esa foydalaniladigan mineral resurslar turi va hajmi tobora 
ortib borgan.
Tugaydigan va tiklanmaydigan tabiiy resurs hisoblanadigan yer osti qazilma 
boyliklaridan foydalanish hajmi ham yildan yilga oshib bormoqda. Bular ko‘mir, 
neft, tabiiy gaz, qora va rangli metall rudalari, tog‘-kimyo xomashyolari, qurilish 
materiallaridir. Ulardan ayrimlarining zaxiralari ancha katta bo‘lsa, boshqalariniki 
aksincha, ko‘p emas (3-jadval).
3- j a d v a l
Jahonda zaxiralari eng katta bo‘lgan foydali qazilmalar
Foydali 
qazilma turlari
O‘lchov birligi
Umumiy 
geologik zaxira