Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

resurs lar 
bilan ta
’
minlanganlik 
tushunchasini keltirib chiqaradi.
tabiiy resurslar bilan ta’minlanganlik deganda, tabiiy resurs larning umumiy 
ko‘lami ko‘rsatkichlari bilan ulardan foydalanish miqdori o‘rtasidagi nisbat 
tushuniladi. U tabiiy resursning necha yillargacha yetishi yoki resurs zaxirasining 
aholi jon boshiga qancha dan to‘g‘ri kelishi ko‘rsatkichlari bilan ifodalanadi.
Ko‘pchilik tabiiy resurslar, eng avvalo, turli moddiy ishlab chiqarish 
tarmoqlari uchun qimmatli xomashyo hisoblanadi. Shu sababli sanoat xo m-
ashyolari bilan ta’minlanish muammosi ko‘pchilik mamla katlar oldida dolzarb 
bo‘lib turadi.
Tabiiy resurslarning ba’zi birlari, o‘z navbatida, yana ham mayda va kichik 
turlarga taqsimlanadi. Tabiiy resurslar tabiatda kelib chiqishi, ishla tilishi xusu-
siyatlariga ko‘ra 
tugaydigan
va 
tugamaydigan
guruhlarga bo‘linadi. Tuproq, mi-

---

17
neral, o‘simlik, hayvonot, rekreatsiya kabi resurslar tugaydigan tabiiy resurslar-
ga kiradi. Ular, o‘z navbatida, 
tiklanadigan
va 
tiklanmaydigan
guruhlarga 
bo‘linadi. Tiklanishi mumkin bo‘lgan tabiiy resurslarga tuproq, o‘simlik, 
hayvonot, rekreatsiya, chuchuk – iste’mol suvi kabi boyliklar kiradi. Mineral (yer 
osti) resurslari tiklanmaydigan tabiiy boylik hisoblanadi.
Tabiatda amalda tugamaydigan tabiiy resurslar ham mavjuddir. Ular quyosh 
nuri, shamol, dengiz va okeanlar, yerning ichki (geotermal) energiyasidir. Tabiiy 
resurslar yer yuzasi bo‘ylab notekis joylashgan. Fors qo‘ltig‘i mamlakatlari 
neft va tabiiy gazga, And mamlakatlari mis va polimetall rudalariga, Shimoliy 
yarimsharning o‘rta kengliklari va ekvatorial mintaqa hududlari o‘rmonlarga 
ancha boy. Rossiya, AQSH, Xitoy, Kanada, Braziliya, Avstraliya kabi bir qator 
ulkan davlatlar amalda tabiiy resurslarning deyarli barcha xillari bilan yaxshi 
ta’minlangan. Shuningdek, ko‘pgina mamlakatlar muhim tabiiy boyliklarning 
bir yoki bir necha turlarigagina ega. Jahonda uchinchi xil mamlakatlar, masalan: 
Andorra, Okeaniya va Karib havzasidagi bir qator mamlakatlar tabiiy boyliklar, 
ayniqsa, mine ral boyliklar bilan yetarli darajada ta’minlanmagan.