Genetika va evolyutsion

 
Populyatsiyadagi organizmlar soni.
Areal hajmiga qarab, populyatsiyadagi 
organizmlar soni turlicha bo`ladi. Ochiq yerlarda tarqalgan hasharotlar, o`simliklar 
ba’zi bir populyatsiyalarda 100 ming va millionlab, aksincha, ba’zi 
populyatsiyalarda esa juda oz bo`ladi. Bir ko`lda tarqalgan ninachi populyatsiyasi 
30000 individlarga yaqin individdan iborat bo`lgani holda, tez kaltakesakning 
populyatsiyalarida organizmlar bir necha yuzdan bir necha minggacha yetadi. 
Yerda tarqalgan shilliq qurtning bitta populyatsiyasida atigi mingta individ bo`lgan, 
xolos. Shunga qaramay, umuman olganda har bir turga mansub populyatsiyalarda 

---

126 
organizmlar bir necha yuzdan kam bo`lmaydi. 
Populyatsiyadagi organizmlar arealda bir tekis tarqalmaydi. Odatda, areal 
markazida organizmlar zich, chetlarida esa siyrak joylashgan bo`ladi. Agar u yoki bu 
populyatsiyaga mansub organizmlar ko`plab qirib yuborilsa, u holda populyatsiya 
avtomatik ravishda yo`qolib ketadi. Masalan, Uzoq
Sharqda tarqalgan yo`lbars 
populyatsiyasi hozirgi vaqtda 300—400 individdan iborat. Agar o`rmonda yong`in, 
suv toshqini yuz bergudek bo`lsa, yo`lbarslar yanada qirilishi va qolgan urg`ochi, 
erkak formalar bir-biri bilan uchrasha olmasligi oqibatida bir necha bo`g`indan keyin 
tamoman qirilib, yo`qolib ketishi ehtimoli bor. 
Populyatsiya dinamikasi.
Abiotik va biotik faktorlarning ta’siri tufayli ham bir 
populyatsiyaga mansub individlar soni o`zgarib turadi. Angliyaning janubi-g`arbiy 
qirg`oqlaridagi kichik orolda yovvoyi quyon populyatsiyasi yashaydi. Oziq serob 
yillari quyonlarning umumiy soni 10000 dan oshadi. Qish qattiq kelgan, oziq kam 
yillari esa ular ko`plab qirilib ketib, hatto 100 tacha qoladi. Ko`pgina umurtqasiz 
hayvonlar (pashsha, chivinlar) soni faslga qarab 100000, hatto million marta 
ko`payib-kamayib turadi. Ayrim vaqtda populyatsiya ichida yaxshi moslashgan 
mutant formalar hosil bo`lishi ham populyatsiya individlarining soni ortishiga olib 
keladi.Populyatsiyadagi 
organizmlar 
sonining 
o`zgarib 
turishiga 
dastlab 
S.S.Chetverikov e’tibor berdi va bu hodisani «hayot to`lqini» deb nomladi. Tabiatda 
hayot to`lqini barcha populyatsiyalarga xos. Biroq ba’zi populyatsiyalarda u 
birdaniga, boshqalarida esa sekinlik bilan ro`yobga chiqadi. Har bir populyatsiya 
har xil yoshdagi va jinsdagi organizmlardan iborat.