Тayanch so`z va iboralar

---

49 
15-Ma’ruza. 
MOLEKULALAR ТAQSIMOТI. 
Reja. 
1.
Gaz molekulalarining tezliklari bo`yicha taqsimlanishi. Maksvell taqsimoti. 
2.
Barometrik formula. 
3.
Gaz molekulalarining o`rtacha erkin yugurish yo`li. 
Тayanch so`z va iboralar
: nisbiy tezlik, extimollik, taqsimot 
funksiyasi, gaz zichligi, bosimni o`zgarishi, 
Maksvell qonuni, Bolsman taqsimoti, erkin yo`l 
uzunligi, to`qnashish, to`qnashish soni. 
Gaz molekulalarining tezliklari bo`yicha taqsimlanishi. Maksvell 
taqsimoti
.
Muvozanat holatda turgan gaz molekulalari agar gazga 
hech qanday tashqi kuchlar maydoni ta’sir etmayotgan bo`lsa, o`zaro to`qnashib 
turadi. Har bir to`qnashish jarayonida, energiya almashinuvi tufayli, molekula o`z 
tezligini ham miqdori bo`yicha, ham yo`nalishi bo`yicha o`zgartiradi. 
Maksvell extimollik nazariyasidan foydalanib 1859 yilda gaz molekulalarining 
tezlikka qarab taqsimlanish qonunini aniqladi, uning fikricha: 
1. Тezliklar ichida extimolligi eng katta bo`lgan shunday 

e
tezlik mavjudki, 
ko`pchilik molekulalar unga yaqin bo`lgan tezliklarda harakatlanadi. Тezligi 

e
dan 
juda katta va juda kichik bo`lgan molekulalar oz miqdorni tashkil etadi. 
2. Harakat tartibsiz bo`lgani uchun aniq bir tezlikda harakatlanayotgan 
molekulalar sonini hisoblab bo`lmaydi. Lekin ma’lum 

, 

+ d

oraliqdagi tezlikda 
harakatlanayotgan molekulalar sonini hisoblash mumkin. Buning uchun Maksvell 
nisbiy tezlikdan foydalanadi. Nisbiy tezlik u deb 

oniy tezlikni extimolligi eng katta 
bo`lgan 

e
tezlikka nisbatiga aytiladi, Ya’ni 
U=

/

e
(3) 
Maksvell taqsimotiga asosan

, 

+ d

oraliqdagi tezlikka ega bo`lgan 
molekulalar soni dn=4nu
2
e
-u
du/

(4) 
bunda n- ideal gaz molekulalarining umumiy soni, f(

)=dn/nd

- 
molekulalarning taqsimot funksiyasi. f(

) ning 
molekulalar oniy tezligiga bog`liqligini grafik 
ravishda ifodalasak 1-rasmdagidek ko`rinishdagi 
bog`lanishni olamiz. Molekulalar taqsimotining 
Maksvell qonunidan gaz holati uch hil tezlik bilan 
xarakterlanishi kelib chiqadi. 
1.
Eng katta extimolli tezlik



RT
RT
э
41
,
1
2


f(

) 

e
d

kv

2. O`rtacha arifmetik tezlik.



RT
RT
60
,
1
8



3. O`rtacha kvadratik tezlik



RT
RT
кв
73
,
1
3



---

50 
bu formulalari taqqoslasak, 

kv




e
ekani ko`rinib turibdi. Masalan, 0
0
S 
haroratda kislorod molekulalari uchun 

kv
= 460 m/s, 

= 423 m/s, va 

e
=377 m/s 
qiymatga ega bo`ladi.