Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

23. QURILISH MATERIALLARI XOM-ASHYOSINING 
SANOAT TURLARI 
 
Qurilish materiallari xom ashyosi ikki katta guruhga bo‘linadi: 1) tabiiy tosh 
qurilish materiallari xom ashyosi, ya’ni to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki biroz mexanik ishlov 
berib ishlatiladigan; 2) sun’iy qurilish materiallari xom ashyosi, ya’ni termik ishlov 
berib ishlatiladigan xom ashyo.

---

149 
23.1. Tabiiy tosh qurilish materiallari konlari va 
ularning sanoat turlari 
Bu maqsadda magmatik, cho‘kindi va metamorfik tog‘ jinslari ishlatiladi. 
Bunday jinslar qo‘llanilishi, qazib olish usuli va qayta ishlanishiga qarab quyidagi 
guruhlarga ajratiladi: 
1.
Donali toshlar (turli o‘lchamdagi bloklar). Ular qayta ishlovdan so‘ng bezak 
toshlar sifatida, yo‘l qurilishi uchun qo‘llaniladi. 
2.
Aniq shaklga ega bo‘lmagan yalpi tosh mahsuloti. Bunday toshlar portlatish va 
sun’iy maydalash natijasida olinadi. 
Tabiiy tosh qurilish materiallarining xalq xo‘jaligida qo‘llanilishini belgilovchi 
asosiy xossalari - ularning mustahkamligi va chidamliligi, bezak toshlar uchun rangi 
va ichki tuzilishi katta ahamiyatga ega. 
Tabiiy tosh qurilish materiallari xom ashyosining sanoat ahamiyatiga ega 
bo‘lgan turlari quyidagi genetik kon turlari bilan bog‘liq: 
1.
Magmatik konlar-granit, granodiorit, sienit, diorit, gabbro, diabaz, bazalt. 
2.
CHo‘kindi konlar - qum, qumtosh, shag‘al, karbonat jinslar, gips. 
3.
Metamorfik konlar – marmar, kvarsit, slanetslar. 
Bunday materiallar beton tayyorlashda, yo‘l qurilishida, fundamentlar barpo 
etishda, to‘g‘on va boshqa gidrotexnik inshootlar barpo etishda qo‘llaniladi (36-rasm). 

---

150 
Tabiiy tosh qurilish materiallari xom ashyo konlari O‘zbekistonda va uning har 
bir viloyatida ko‘plab topilgan razvedka qilinib, zahiralari aniqlangan. Jumladan, 
magmatik jinslar konlari: SHovozsoy va Jarshat (Toshkent viloyati), Sevasoy 
(Samarqand viloyati), CHorkesar (Namangan viloyati); marmar konlari: G‘ozg‘on va 
Oqtov (Samarqand viloyati), Omonqo‘ton va Bodomzor (Qashqadaryo viloyati).