2-mavzu. Rezbalarni chizmada belgilash (4 soat)

2-MAVZU.

Rezbalarni chizmada belgilash (4 soat).

Mashinasozlikda rezbali birikmalar keng tarqalgan bo’lib, o’zining universalligi, yuqori mustahkamligi, katta yuklanishlarga chidamliligi bilan munosib o’rin olgan.

Rezbalar ѐrdamida detallar bir-biri bilan mustahkam biriktiriladi va osongina ajraydi. Yoki maxsus detallar ѐrdamida (bolt, vint, shpilka kabilar) biriktiriladi va ajratiladi. Barcha birikmalar rezalar ѐrdamida amalga oshiriladi. Rezbalar tasnifi:

a) rezbaning profiliga qarab ularni uchburchakli trapetsiyasimon, yumaloq, to’g’ri burchakli va boshqacha profillarga ajratiladi;

b) rezba o’yilgan sirtiga qarab ularni tsilindrik va konussimon rezbalarga ajratiladi;

v) rezbalarning sirtga nisbatan joylashishiga qarab ularni tashqi va ichki rezbalarga ajratiladi;

g) rezbalardan foydalanishga qarab ularni biriktiruvchi (metrik), zichlab biriktiruvchi (konussimon), trubasimon, suriluvchi (tirakli trapetsiyasimon), maxsus va boshqalarga ajratiladi;

d) rezbaning vintli sirtining yo’nalishiga qarab ularni o’ng va chap yo’lli rezbalarga ajratiladi;

e) rezbalarni kirimining soniga qarab 1 kirimli ѐki ko’p kirimli (ikki kirimli, uch kirimli va hokazo) guruhlarga ajratiladi.

Asosiy termin va aniqlashlar. Standartlar tomonidan rezbalarning profiliga qarab ularning har biri uchun alohida standartlar mavjud:

• 
  rezbaning vint chizig’i tsilindr ѐki konus sirtida nuqtaning aylanma va ilgarilama xarakati natijasida chizilgan chiziq hisoblanadi.
  
• 
  rezbaning vint sirti – vint – vint chizig’i bo’yicha tsilindr ѐki konus sirtida qirqilgan rezbaning sirti hisoblanadi;
  
• 
  tsilindrik va konussimon rezba – to’g’ri doirviy tsilindr va konus sirtlariga o’yilgan rezbalari kiradi;
  
• 
  rezbaning o’rami – nuqtaning sirt yuzasida bir marta aylanib chiqqan geometrik yo’li hisoblanadi;
  
• 
  o’ng va chap yo’lli rezba – tsilindr ѐki konus sirtida soat millari yo’nalishi bo’yicha qirqib hosil qilingan rezba o’ng, soat yo’nalishiga teskari harakat bo’yicha o’yilgan rezba chap yo’lli rezba deyiladi;
  
• 
  bir kirimli va ko’p kirimli rezba – bitta nuqta orqali chizilgan vint chizig’i orqali qirqilgan rezba (P n) ko’p kirimli rezba deyiladi.
  

Rezbaning asosiy elementlari va parametrlari:




rezbaning o’qi – vint hosil bo’lgan sirtning o’qi;







rezbaning profili – rezbaning o’qi orqali o’tgan kesuvchi tekislikda bo’lgan kesimdagi tishning chiqqan qismi;

rezbaning yuqori va ostki qismi – vintli rezba sirtining yuqori qismi va ichki, ya’ni rezba ariqchasining tubi qismi;




rezbaning tashqi diametri (d)sirtiga o’tilgan rezbaning tashqi (nominal) diametri, teshikka o’yilgan rezbaning katta yuqori qismi sirti;
.1.3-chizma

rezbaning ichki diametri (d 1) – sirtga o’yilgan rezbaning ichki diametri, teshikka o’yilgan rezbaning ustki ya’ni, tashqi deametri qismi sirti




rezbaning noimanal diametri – rezba o’lchamini shartli belgilashda qo’llaniladigan diametr;




rezbaning qadami (P) –rezbaning bir o’rami, ya’ni tsilindr ѐki konus sirtida nuqtaning bir marta aylnib chiqqandagi chizgan vint chizig’iga teng masofa;







rezbaning sbegi-detalning silliq qismidan rezbaning to’liq o’yilgan joygacha bo’lgan masofa

konus rezbaning keltirilgan o’rtacha diametri- tashqi ѐki ichki konus rezbaning profili chiziqli va burchak elementlarining o’lchami bilan aniqlangan o’rtacha nominal diametri.