Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

23.2. Sun’iy qurilish materiallari konlari va 
ularning sanoat turlari 
Bog‘lovchi moddalar, o‘tga chidamli materiallar, sopol, shisha va silikatli g‘isht 
hom ashyosi hisoblanadi. 
Bog‘lovchi moddalarga sement, gips va ohak kiradi. Ular uchun xomashyo 
sifatida ohaktosh, gillar, mergel, gips ishlatiladi (37-rasm). 

---

151 
Ohaktoshlar asosan kalsiy mineralidan (SaSO
3
) iborat; biroz qum va gil 
zarrachalari uchraydi. Toza ohaktoshlarda ularning miqdori 5% dan oshmaydi. 
Ohaktoshlarning eng muhim ishlatish sohasi sement va shisha ishlab chiqarish 
hisoblanadi. Bundan tashqari qurilishda fundament va devor qurishda, uylarning 
tashqi tomonini bezash uchun plitalar olishda hamda beton uchun to‘ldiruvchi sifatida 
ishlatiladi. 
Ohaktosh konlari asosan cho‘kindi konlar hisoblanadi. O‘zbekistonda deyarli 
har bir viloyatda ohaktosh konlari topilib xalq xo‘jaligida ishlatilmoqda. 
GIPS. Formulasi CaSO
4
·2H
2
O. Sulfatlar sinfiga kiruvchi mineral hisoblanadi. 
Hosil qiluvchi tog‘ jinsi ham gips deb ataladi. qazib olinadigan gipsning asosiy qismi 
qurilish uchun alebastr olishda ishlatiladi. Buning uchun u 107-170
o
Sda qizdiriladi. 
Bundan tashqari gips sopol, chinni olishda va meditsinada ishlatiladi. Tabiiy holda 
sementga qo‘shiladi. Gips konlari asosan cho‘kindi konlar hisoblanadi. Gips angidrid 
mineralining (SaSO
4
) gidrotatsiyasi (suv qo‘shib olish) natijasida yirik konlar hosil 
qiladi. O‘zbekistonda gipsning SHarg‘un (Surxondaryo viloyati), Mamamurgata 
(Buxoro viloyati), Langar (Qashqadaryo viloyati) kabi yirik konlari mavjud.