Fizika” kafedrasi 5140200 – Fizika ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun Mo’minova Zarina Xudayberdi qizi

Chizma 2.1.1. Barqarorlik vodiysining yaqinida joylashgan deformatsiyalangan yadrolar sohalarini ko’rsatishi bilan aton yadrolarining N-Z diagrammasi.
yadroda nuqsonlarning spin orbitalli o’zaro ta’siri va nuklonlarning juft o’zaro bog’liqligi (korrelyatsiya) to’sqinlik qiladi. Noaksialli shakl eng yengil deformatsiyalangan yadrolarga bo’lish mumkin. Bu yadrolarda keragidan ortiq qobiqlari to’ldirilgan bir necha nuklonlar kuzatilayotgan deformatsiyalanishiga olib keladi. Uyg’ongan holatlarda deformatsiyalangan yadrolar kamroq o’rganilgan. Q o’lchami aylanma chiziqlarga mos holatlarda 1 dan to 20 gacha yadroning to’liq burchak momentlarining o’sishi bilan kuchsiz o’zgarishi o’rnatilgan. Qobiqli jarayonlar uyg’ongan konfiguratsiyaning hosil bo’lishiga olib kelishi mumkin, ularning shakli yadroning muvozanatli shaklidan mohiyatli farq qiladi. Sferik yadrolarning yuqori spinli izomerli holatlari kuzatiladi, ularda yadro yassi shaklga egadir (sferoid). Masalan, qobiqlari to’ldirilgan va sferik yadrolarning deformatsiyalangan uyg’ongan holatdadir. 5-sohaning deformatsiya- langan yadrolarda o’z-o’zidan bo’linadigan izomerlar shakli aniqlangan.

Sehrli yadrolardan tashqari yadrolarda katta kvadrupol moment Q nuklon qobiq konfiguratsiyasining kogerentli aralashtirilishi bilan shartlangan. Aksialli yadro ichki elektrik kvadrupol momenti bilan tavsiflanadi, ya’ni yadrolarda koordinatalarning o’ziga tegishli tartibiga tegishli kvadrupol momenti qattiq bog’langan (2.1.2-rasm) yadroning aylanishi zaryadli eksuentrisientning o’rtalashtirishga olib keladi. yadroning statik kvadrupol momenti bo’shliqda ajratilgan z yo’nalishiga yadroning to’liq burchak momentining ( ) maksimal proyeksiya bilan holatda bu o’lchamining o’rtacha ahamiyati kabi aniqlanadi (Chizma 2.1.2.).

Chizma 2.1.2. Sekin aylanadigan deformatsiyalangan yadroda burchak momentga bog’liqlik sxemasi. -birgalikdagi aylanishning burchak momenti; - nuklonlarning yig’indi burchak momenti; -to’liq burchak momenti.
(2.1.1)
Bu yerda k- deformatsiyalangan yadro simmetriyasi o’qi bilan bir-biriga mos keladigan o’qiga proyeksiyasi
(2.1.2)
formuladan ko’rinadiki va bo’lgan holatlarda , hatto agar bo’lsa ham (kvant mexanikasiga ko’ra, bo’shliqda yadro simmetriyasining o’qi yo’nalishi bu vaziyatda teng ehtimolli) o’lchami atomli spektrlarning o’ta nozik tuzilishidan (sverxtonkoystruktura) aniqlanadi, esa aylanadigan holatlar kulon uyg’onishining kesimidan yoki ular hayotining vaqtlaridan (oxirgilari o’lchovlar o’lchamni beradilar, belgisi o’rnatiladi).

Yadroning deformatsiya parametrlari o’lchami bo’yicha aniqlanadi va yadroviy modda zichligining taqsimotidan bog’liqdir. Oddiy holatlarda, yadro a>b yarimo’qlar bilan aylanishning teng zaryadlangan ellipisoidi tavsiflanadi. Neytronlar va protonlarni taqsimot zichligi doimo ellipisoidning ichida va undan tashqi qismida 0 ga teng (keskin o’zgaruvchi yadro modellari). Yadro kattaligi o’rtcha kvadratik radiusi bilan aniqlanadi. Fermi, uning shakli esa